---------------------------------------------------------------------
     У.Шыц?к. "У час не вярнул?ся", "Мастацкая л?таратура", М?нск, 1975
     OCR & SpellCheck: Zmiy (zmiy@inbox.ru), 20 л?пеня 2003 года
     ---------------------------------------------------------------------

     Пройдзе час,  з  зямных касмадрома? возьмуць старт вял?зныя зоркалёты ?
нак?руюцца да далёк?х галактык.
     Магчыма,  гэта адбудзецца ?жо ?  наступным стагоддз?,  магчыма,  значна
пазней.  Але  наша  мара не  хоча чакаць,  мы  ?жо  цяпер хочам ведаць,  што
напаткае бясстрашных астралётчыка? у  бясконцай прасторы.  Аб  ?х  прыгодах,
лёсе ? знаходках расказваецца ? гэтым зборн?ку фантастычных апавядання?.


     Можна  было  чакаць,  што  адбудзецца землетрасенне,  навал?цца  снежны
буран,  урэшце,  выпадзе метэарытны дождж. Усё гэта магло здарыцца, хаця, як
паказвал? даследаванн?,  планета была старая ?  падобныя з'явы,  у  тым л?ку
метэарыты, для яе был? надзвычай рэдк?я. Але гэта?..
     Скрут заплюшчы? вочы,  каб адагнаць прыв?д. Але кал? ён адкры? ?х, то ?
начной цемры, якраз пад яркай блак?тнай кропкай С?рыуса, што в?се? над самым
небасх?лам, свяц??ся чырванаваты агеньчык.
     Н?бы каб падражн?ць Скрута,  ён бл?сну? раз, друг?, трэц? ? згас. Скрут
прастая?,  напэ?на,  цэлую гадз?ну,  чакаючы,  ц?  не з'яв?цца гэта чырвоная
кропка зно?.  Аднак цемра н?бы  яшчэ больш пагусцела,  ?  ён  вобмацкам,  не
адважваючыся чамусьц? запал?ць л?хтар, сабра? некальк? камення? ? скла? ?х у
грудок, каб за?тра, кал? разв?днее, знайсц? гэта месца.
     На планеце зус?м не было жыцця. Нават кал? б упа? метэарыт, яму не было
тут што падпал?ць - каменн? ? пясок не гараць.
     Скрут ?мкл?ва павярну?ся ?с?м  корпусам,  аз?рну?ся.  Ззаду была тая  ж
цёмная ? с?няя ноч.  Над галавой па-ранейшаму бл?шчал? спакойныя,  нерухомыя
зорк?.  Скрут уздыхну?,  сця? зубы ?, стараючыся не прыспешваць хады, пайшо?
ун?з, дзе ля падножжа ?згорка стая? яго ?сюдыход.
     Агн? ?сюдыхода крыху супако?л?. Скрут се?, пакла? рук? на пульт. Ён ужо
хаце?  бы?  аддаць  каманду  электроннаму  вадз?целю,   як   раптам,   зус?м
неспадзявана для сябе, выключы? асвятленне каб?ны. Навокал, аднак, н?кога не
было. Н?хто не стая? побач ? не св?драва? яму патыл?цу крыважэрным поз?ркам.
Скрут нахмуры?ся,  пусц?? усюдыход.  Але  ?  аддал??шыся ад  таго месца,  не
?ключы? святла.  ?  ?сю дарогу не  мог пазбав?цца ад  пачуцця,  быццам нехта
нябачны плыве побач.
     Вярну?шыся,   Скрут  расказа?  усё  Балашу,   Той  уздыхну?.  Адз?нота,
адарванасць ад  Зямл?,  ад  усяго  жывога,  магл?  выкл?каць ?  больш моцныя
галюцынацы?.  А  для  Скрута гэта была першая экспедыцыя.  ?  Балаш абыякава
сказа?:
     - Аптычны падман...
     Скрут не ста? пярэчыць.  Ва ?тульным салоне, у прывычных абстав?нах яму
цяпер ? самому пачало здавацца, што ён, в?даць, памыл??ся. Але пазней раптам
устрывожыла думка: а кал? памылк? не было?
     - Схадз?,   паглядз?  яшчэ,   -  дазвол??  Балаш.  Убачы?шы,  як  Скрут
перасмыкну? плячам?, дада?: - Разам пойдзем.
     На друг? дзень грудок,  што скла? Скрут,  яны знайшл? лёгка.  Адсюль, з
самага верху ?згорка,  было в?даць далёка. Мясцовасць была гарыстая. ? ? тым
напрамку,  дзе ?начы в?се? С?рыус, як ставала вока, таксама цягнул?ся скалы,
абрыв?стыя, голыя.
     - Туды не дабрацца, - Балаш сказа? гэта мякка, спачувальна. Ён усё яшчэ
дума?, што Скруту гэта прымро?лася, ? не хаце? яго расчаро?ваць.
     - Давай пусц?м ракету,  хай  сфатаграфуе той  раён.  А  потым паглядз?м
здымк?.
     Балаш усм?хну?ся:
     - Раб?...
     Праз некаторы час робат дастав?? плёнку на ?згорак. Касмана?ты ?важл?ва
прагледзел? яе. Н?чога адметнага - той жа каменны хаос.
     - Пачакаем дацямна,  -  пашкадава? таварыша Балаш.  - Хаця яму зус?м не
абавязкова бл?скаць зно?.
     Агеньчык успыхну? у  той жа час,  як ? ?чора.  Некальк? секунд ён гарэ?
ро?на,  потым м?ргну? - раз, друг?, трэц?, быццам нехта падава? нейк? ?мо?ны
с?гнал,  ?  зн?к,  як раствары?ся,  у  чорнай прасторы.  Яны зно? не паспел?
заф?ксаваць  яго  прыборам?,   удакладн?ць  напрамак  -  надта  неверагодным
уяв?лася яго ?снаванне. Яны проста ?пэ?н?л?ся, што ён ёсць.
     Збянтэжаны Балаш тольк? чмыхну?. А Скрут, не тоячыся, паскардз??ся:
     - Мне страшна, Павел...
     - Баяцца нам няма чаго,  -  адказа? заклапочаны Балаш,  але ? сам адчу?
сябе н?якавата. - Хутчэй за ?сё гэта нейк? м?нерал.
     Ва ?с?х касм?чных даведн?ках планета значылася як пазба?леная жыцця. ?х
даследаванн?,  наз?ранн? таксама пацвердз?л? гэта.  ? раптам, кал? тэрм?н ?х
знаходжання тут падыходз?ць к канцу, планета вырашыла падк?нуць загадку...
     - За?тра пайду ? горы, - пасля до?гага роздуму прамов?? Скрут.
     Балаш не адказа?.  Ён адчу? за гэтым? словам? маленькую перамогу Скрута
над  сабой -  яму  ж  бачылася ва  ?с?м гэтым нешта невытлумачальнае ?  таму
страшнае.  Балаш разуме?,  што ня?пэ?ненасць Скрута ?  сва?х с?лах,  у сабе,
магчыма,  ?дзе ад вял?знай нервовай напружанасц?, перажытай за апошн?я гады.
У  экспедыцы? Скрут бы? не  самы маладзейшы.  Аднак,  в?даць,  справа не  ва
?зросце. ?ншыя больш мужна перанос?л? нягоды ? час працяглага вандравання. А
Скрут - чалавек занадта ?ражл?вы, сх?льны да захаплення?, акты?най дзейнасц?
- не?забаве пасля старту пача? пакутаваць ад  аднастайнасц?.  Ён не захаце?,
каб  яго паклал? ?  анаб?ёзную камеру -  л?чы? недаравальным патрац?ць марна
хоць часц?нку свайго жыцця.  Але  не  знайшо? сябе ?  ?  вахценнай камандзе.
Пра?да,  паскардз?цца на тое,  як ён выконвае свае абавязк?, сябры не магл?.
Проста яны за?важыл?,  што яшчэ зус?м няда?на ня?рымсл?вы,  неспакойны Скрут
зраб??ся надта флегматычны.  В?даць,  прастора аказала адмо?ны ?плы? на  яго
больш, чым на астатн?х.
     Кал?  надышо?  час   першай  разведвальнай  вылазк?,   таварышы  адразу
прапанавал? паслаць у яе Скрута. А ? напарн?к? яму дал? вопытнага Балаша.
     На  першым часе здавалася,  што  да  Скрута вярну?ся ранейшы стан.  Але
рэцыдывы касм?чнай хваробы застал?ся.  Балаш да?но не помн??,  каб вось так,
сутыкну?шыся з  невядомым,  нават  пагрозл?вым,  касмана?ты выказвал? боязь.
Звычайна было  наадварот.  Небяспека маб?л?зо?вала душэ?ныя с?лы,  прымушала
дзейн?чаць.  Пра?да,  ? Скрут не хава?ся,  нават баючыся. Аднак тут, в?даць,
справа ?  тым,  што ён  хоча знайсц? сябе ?  таму не хавае сва?х пачуцця? ад
таварыша.  ?,  можа,  знойдзе,  кал? адпусц?ць яго на пошук!  агеньчыка. Хай
пераканаецца,   што  гэта  хоць  ?  не  вядомая  пакуль,  але  ?сяго  тольк?
якая-небудзь звычайная з'ява прыроды.
     Балаш ужо бы? гатовы адказаць на словы Скрута згодай,  аднак перадума?.
У яго не было ?пэ?ненасц? ? тым,  што той агеньчык можна знайсц?.  Хутчэй за
?сё  тут в?наваты як?-небудзь крышталь.  У  пэ?ны час на  яго трапляе зорнае
святло,  ? тады ён пачынае палымнець у начной цемры.  Удзень яго, зразумела,
не за?важыш.
     Гэта  прынясе Скруту расчараванне,  пак?не адчуванне,  што  ?снуе нешта
неразгаданае,  разгадаць якое ? яго не стала ?мення.  ?,  магчыма,  праз усё
жыццё ён пранясе ? сабе пачуццё в?ны, што мог, але не адкры? для людзей адну
з загадак прыроды. Балаш уздыхну? ? сказа?:
     - У нас вельм? мала часу.
     Балаш не хлус??. Праз двое сутак надыходз?? найлепшы момант для старту.
Тольк? ?  гэтым выпадку яны  здолеюць сустрэцца з  экспедыцыяй у  вызначаным
пункце прасторы.  Любое спазненне прывядзе да таго,  што прыйдзецца даганяць
зоркалёт,  а  гэта  значыць,  давядзецца  тармаз?ць,  змяняць  курс  ?  зно?
разганяцца, што не выключае ?ншых непрадбачаных непрыемнасцей. Здарылася ж у
?х  вось тут  вымушаная пасадка,  кал? раптам невядома чаму паскоры?ся рэжым
работы рухав?ко?.  С?лавое поле планеты яшчэ будуць вывучаць,  з гэтага боку
некаторыя даследаванн?,  як?я  яны  правял?,  прынясуць карысць.  Але  зараз
гало?нае для ?х - вярнуцца назад.
     - У нас два дн?, дзве ночы ? яшчэ некальк? гадз?н, - удакладн?? Скрут.
     ? гэта была пра?да. Нейк? час яны сапра?ды мел?, ? не было патрэбы, каб
Скрут абавязкова знаходз??ся гэтыя дн? на  карабл?.  Падума?шы,  Балаш амаль
зда?ся.
     - Пагаворым ран?цай, - паабяца? ён.
     Св?танне прыйшло пахмурнае.  Шалёны вецер нёс  аднекуль з  по?дня хмары
дробнага  пяску.  У  гэтай  рухомай  шэрай  мешан?не  было  гэтак  жа  цяжка
арыентавацца, як ? ? тумане.
     - Можа, пачакаем пагоды? - сказа? Балаш.
     - У  нас тольк? два дн?,  адна ноч ? яшчэ некальк? гадз?н,  -  па?тары?
свае словы Скрут.
     Балаш  усм?хну?ся ?  дазвол?? выязджаць.  Урэшце,  лакатары бачаць ?  ?
больш шчыльным асяроддз?.
     Аднак н? Скрут,  н? Балаш не ?л?чыл? адну акал?чнасць -  у  гарах,  дзе
трэба было шукаць агеньчык,  давялося хадз?ць пешшу, пак?ну?шы ?се прыборы ?
каб?не ?сюдыхода. Скрут вярну?ся н? з чым.
     Пад вечар вецер сц?х. Асе? пясок. На пацямнелым небе забл?шчал? зорк?.
     - Не бядуй, - суцяша? Балаш таварыша, - сёння мы яго абавязкова злов?м.
     Яшчэ звечара яны расстав?л? прыборы, настро?л? ?х. Цяпер, кал? з'яв?цца
агеньчык,  яны  не  тольк? даведаюцца напрамак,  але ?  адлегласць да  яго з
дакладнасцю да  аднаго метра.  Кал? сцямнела,  яны занял? паз?цыю на вяршын?
?згорка.
     Час,  здавалася,  да  неверагоднасц? запавол?? свой бег.  Яны раз-пораз
паз?рал?  на  гадз?нн?к?,  не  давяраючы электроннаму сакратару.  Але  нават
секундная стрэлка  быццам  ператварылася ?  м?нутную  -  так  мала  абарота?
зраб?ла яна па круглым цыферблаце.
     Скрут  адышо? убок,  пак?ну?шы Балаша каля  прыбора?.  Ён  хвалява?ся ?
адчу?  патрэбу зараз  пабыць  аднаму.  Прысе? на  камень.  Пасля  цэлага дня
блукання? было прыемна выпрастаць стомленыя ног?. Скрут прых?ну?ся сп?ной да
скалы,   з  задавальненнем  адчуваючы  пад  эластычным  касцюмам  яе  зямную
цвёрдасць.
     Ноч, перадапошняя для ?х на гэтай планеце, нячутна накрыла ?сё навокал.
Густую непраглядную цемру не магл? перамагчы н? Млечны Шлях, н? ярк? С?рыус,
што ? сваёй статычнасц? ?я?ля?ся як намаляваны.  ? ?сё астатняе было такое ж
далёкае ад рэальнасц? -  нерухомае, нежывое. Адно, што здавалася жывым, гэта
тая чырвоная кропка,  якая няйначай с?гнал?ла ?м аб нечым невядомым ?, можа,
неабходным для людзей.  Хутка яна з'яв?цца зно?.  Ён даведаецца,  дзе яна, ?
прыйдзе за?тра на тое месца.  Чаму ён верыць,  што за гэтым агеньчыкам нешта
ёсць?  А раптам, сапра?ды, спадзявацца на нешта незвычайнае можа тольк? так?
нав?чок, як ён?
     Ён  помн?ць выпадак,  як? ста? ужо хрэстаматыйным для мног?х пакалення?
вучня? касм?чных школ. Некал? два стажоры прыслал? з Марса паведамленне, што
сутыкнул?ся з рэшткам? невядомай цыв?л?зацы?. На здымках, як?я яны перадал?,
людз?  ?бачыл? нешта вельм? падобнае на  прылады працы,  мудрагел?стай формы
ф?гурк?,   як?я  был?  або  параджэннем  фантаз??  ?х  стваральн?ка?,   або,
наадварот, расказвал? аб выглядзе сам?х стваральн?ка?.
     Гэта  была сенсацыя.  На  Марс адправ?л? вял?кую экспедыцыю.  ?  першае
больш-менш дэтальнае абследаванне паказала,  што знойдзеныя ф?гурк? - рэштк?
не  заг?ну?шай цыв?л?зацы?,  а  метэарыта.  Трап??шы ?  атмасферу Марса,  ён
узарва?ся, ? асколк?, аплав??шыся, набыл? гэтую дз??ную форму.
     Але гэта пав?нны был? ?станав?ць сам? стажоры.  Яны не  зраб?л? гэтага,
бо   такое   ?жо   вял?кае  жаданне  ?   кожнага  маладога  касмана?та  быць
першаадкрывальн?кам. Ц? не падобны ён нечым на тых стажора??
     Стала халаднавата. У разрэджанай атмасферы планеты перапады тэмпературы
был? вельм? значныя. Скрут уключы? электраабагрэ? скафандра. Цяпло разл?лося
па целе, настройваючы на м?рны, разважл?вы лад.
     Урэшце ?сё  мае  свой пачатак ?  канец.  Гэта старая ?сц?на для  Скрута
зараз гучала,  як  адкрыццё.  М?нуць яшчэ сутк?-друг?я,  ?  ён зно? будзе на
зоркалёце.  Забудуцца гэтыя начныя гадз?ны напружанага чакання,  ?  пачнуцца
гады,   абмежаваныя  каютай,   салонам  ?  абсерваторыяй.  Усё  аднастайнае,
размеранае, будзённае ? таму н?бы запаволенае, як жыццё ? анаб?ёзе. Працуюць
рухав?к?,  падтрымл?ваючы на  зоркалёце ?ласную с?лу прыцяжэння.  Л?чыльн?к?
адзначаюць м?льёны пройдзеных к?ламетра?.  А  ты  не  бачыш гэтага руху,  не
жывеш  ?м.  У  ?люм?натарах тая  ж  чарната,  сям-там  праткнутая бл?скучым?
кропкам?.  Яна была ?чора,  за?чора,  месяц назад.  Зоркалёт ? разам з ?м ты
н?бы в?сяце ?  прасторы на адным ?  тым жа месцы.  ? гэтаму в?сенню не в?дно
мяжы.  ?  ?жо не верыш нават у тое,  што нешта,  ме?шае пачатак,  будзе мець
канец.
     Скрут разуме? усю  недарэчнасць сва?х думак.  Бачы?,  што  яны  кладуць
адб?так на яго паводз?ны,  перажыва?,  ловячы трывожныя поз?рк? таварыша?. ?
не мог н?чога з сабой зраб?ць.  Яму здавалася, што ён раптам ста? на карабл?
л?шн?. У той час, як астатн?я працавал?, ён, заняты порканнем у сабе, н?чога
карыснага не  зраб??.  Павольна ?  марна цякл? яго дн?.  Нават астранам?чныя
наз?ранн?,  самы ?любёны яго занятак,  не прынос?л? таго задавальнення, якое
ён  адчува?,  знаходзячыся на  пазаатмасферных станцыях  Зямл?.  Ён  склада?
карты,  добрасумленна,  старанна, як курсант касм?чнай школы на першым годзе
навучання. А ? глыб?н? мозгу ?весь час м?льга? напам?н, што гэта, бадай, мог
бы зраб?ць ? а?тамат. Здымк? потым праанал?зава? бы любы спецыял?ст. ? часам
думалася, ц? не лепш было быць у анаб?ёзе?
     Ён  узрадава?ся гэтаму разведвальнаму палёту.  Сутыкненне з  невядомым,
хай  сабе  нежывым светам,  -  мара кожнага касмана?та.  Да  таго ж  гэта не
нерухомасць зоркалёта ? дрэйфе,  як?,  м?ж ?ншым,  н?чым не адрозн?ваецца ад
палёту з  субсветлавой хуткасцю:  адлегласц? Сусвету был? большыя за людское
?я?ленне прасторы ?  часу.  Але ц?  будзе ён  радавацца,  кал? вернецца?  Ц?
адолее парсек?,  як?х  не  в?даць ?  як?я ?сё  ж  ?снуюць,  бо  выя?ляюцца ?
бясконцых ?  нудных гадах?  Кажуць,  што самы лепшы лекар ад  нуды -  праца.
Увогуле,   гэта  бясспрэчна.   Тольк?  яму  яшчэ  трэба,  каб  праца  давала
адчувальныя вын?к?,  каб яна, задавальняючы цябе, знаходз?ла водгук у ?ншых,
была карысная.
     Непатрэбнасц? людзям ён  бая?ся больш за  ?сё  з  таго часу,  як  пача?
задумвацца над сэнсам свайго ?снавання.  Ён спадзява?ся,  што ?менна тут,  у
космасе, не тольк? нараджаюцца вял?к?я адкрыцц?, але ? правяраюцца чалавечыя
якасц?.  ?,  в?даць,  пераацан?? сам  сябе.  Космас аказа?ся не  скарбонкай,
по?най навуковых адкрыцця?.  У  першую чаргу -  гэта будзённасць ? цярпенне,
якога ? яго, як аказалася, вельм? мала.
     Ён ?  зараз,  кал? засталося ?сяго некальк? хв?л?н,  прыспешвае час.  А
Балаш зус?м спакойны. Балаш навучы?ся чакаць - ён ужо двойчы бы? у прасторы.
На Зямл? м?нула стагоддзе.  Мног?х, з к?м Балаш пачына?, ужо няма. Мног?х не
застане,  кал? вернецца адсюль. А скажы, ? Балаш яшчэ раз пак?не Зямлю, хоць
разам з  гэтым ён  пак?не апошн?х сва?х бл?зк?х.  Балаш не сумуе ?  космасе,
за?сёды ро?ны,  сабраны -  згустак энерг?? ? разважл?васц?.  Пэ?на,  так?м ?
пав?нен быць мудрэц, як? зведа? уладу над сабой ? часам.
     Н?бы здагада?шыся, што Скрут думае зараз пра яго, Балаш азва?ся:
     - Увага!
     Скрут з?рну? на гадз?нн?к. Трыццаць секунд, дваццаць... Ён напружы?ся ?
адчу?, што нестае с?лы ?стаць на ног?.
     С?гнал электроннага сакратара прагуча? знянацку.  Скрут яго  чака? -  ?
?сё  ро?на  ?здрыгну?.  Потым  пам?рга?  вейкам?,  адганяючы  насланнё.  Пад
С?рыусам,  як ? хв?л?ну або гадз?ну таму назад, была непарушная чарната. Яна
рэзала вочы,  наганяла слёзы, ? не было ? ёй кол?шняга агеньчыка. Ашаломлены
Скрут не варушы?ся ? ?сё чака?, чака?...
     Напэ?на, м?нула многа часу, кал? Балаш нарэшце сказа?:
     - Пойдзем...
     Вяртанне  было  сумнае.  Балаш  адключы?  электроннага вадз?целя ?  сам
круц?? штурвал усюдыхода, выб?раючы дарогу сярод камення?. Скрут бы? удзячны
яму  за  гэта.  Чаму  ж  не  стала  агеньчыка,  як?  да  гэтага з'я?ля?ся са
здз??ляючай дакладнасцю?  А можа, пра?да на баку Балаша? З гэтым не хацелася
пагаджацца.  Скрут дума?,  дума?,  ? яму ?весь час здавалася, што ён не можа
зразумець нешта ?стотнае, вельм? важнае.
     Скрут засну? тольк? з дапамогай электра?сыпляльн?ка. Але ? ? сне нейкая
думка, знаёмая ? ня?ло?ная, св?дравала мозг.
     Гэту думку Скрут амаль зразуме?,  кал? прачну?ся ран?цай.  У ?люм?натар
зоркалёта б?л? барвовыя промн? тутэйшага сонца.  У ?х святле, як ? на Зямл?,
кружыл?ся драбнютк?я пыл?нк?. А ?чора ?х не было. Не было, не было...
     Скрут  усм?хну?ся здагадцы ?  ?сёй  далонню нац?сну? на  кнопку с?гналу
?нутранай сувяз?:
     - Павел! Павел!
     Дынам?к пабудз?? Балаша.
     - Што такое? - запыта?ся ён. - Да? бы адаспацца.
     - Гэта не м?нерал, Павел! - ужо радасна крыча? Скрут.
     - Ты што, знайшо? яго? - ?ран?чна прамов?? Балаш.
     - Зараз! Зараз! Чакай, я прыйду!
     Праз  некальк? секунд  Скрут  уварва?ся ?  каюту  Балаша ?  плюхну?ся ?
крэсла побач з ложкам.
     - Неба было чыстае? - пыта?ся ён у Балаша.
     - Уначы? Чыстае.
     - Але агеньчык не свяц??ся?
     - Не.
     - Значыць,  гэта...  ну  тое,  што ты  называеш м?нералам,  свец?цца не
адлюстраваным святлом якой-небудзь зорк?.  За  адну ноч,  ты  гэта ведаеш не
горш за  мяне,  яны не  магл? прыкметна пврамясц?цца на небе.  Яны практычна
нерухомыя.  Значыць,  гэта нешта свяц?лася або  само па  сабе,  або дзякуючы
нейкай с?лкавальнай крын?цы.  Першае адпадае,  бо ?накш мы бачыл? б агеньчык
учора. Згодзен?
     - Слушна... - Балаш се? на ложку.
     - Застаецца другое -  нешта жыв?ць той  агеньчык.  Ёсць нейкая крын?ца.
Так?
     - Дапусц?м.
     - Такой крын?цай можа быць вось што, - Скрут паказа? рукой на вясёлкавы
зайчык, як? засты? на сцяне. - Учора, дарэчы, увесь дзень было пахмурна.
     - Але ж гэта азначае... - уражаны Балаш не скончы? фразу.
     - Што мы маем,  магчыма,  справу з  нечым падобным на сонечную батарэю.
Удзень  яна  наб?рае прамян?стую або  цеплавую энерг?ю.  А  пасля  аддае,  -
заключы? яго думку Скрут.
     - Смела  прыдумана...  -  зараз Балаш ужо  не  ?ран?зава?.  Ён  адчу? у
разважаннях Скрута нейкую пра?ду.  ?  ён  сказа?:  -  Кал?  сёння мы  ?бачым
агеньчык, я затрымаю адлёт. На сутк?. ?накш...
     Балаш не дагавары?.  Але Скрут ? так веда?,  што ён мог сказаць,  ? бы?
вельм? ?дзячны таварышу.  Тольк? цяпер яго ?жо не мучыл? сумненн?. Што б там
н?  хавалася за гэтым агеньчыкам,  ён,  безумо?на,  бы? ц?кавай з'явай чужой
прыроды. Вартай, каб з ёй пазнаём?цца бл?жэй.
     Скрут  не  памыл??ся.  У  пэ?ны час  пад  С?рыусам засвяц?лася чырвоная
кропка.  Потым яна  м?ргнула тры  разы ?  згасла.  Але  цяпер яе  месца было
запеленгавана.  ?  ледзь разв?днела,  Скрут з Балашам адправ?л?ся да горнага
хрыбта.  Узбро?л?ся зус?м пазямному -  альпенштокам?,  чарав?кам? з вострым?
шыпам?.  ?  тольк? прыборы,  як?я магл? дапамагчы ?м  за?важыць у  наваколл?
метал?чныя  прадметы,   раб?л?  ?х  больш  падобным?  на  геолага?,  чым  на
альп?н?ста?.
     Яны  ?шл?,   пераскакваючы  раскол?ны,   абходзячы  непрыступныя  п?к?,
спускаючыся ? цясн?ны ? ?зб?раючыся на абрыв?стыя скалы. У зямных умовах яны
на?рад ц?  адолел? б  такую дарогу.  Але на планеце,  меншай за Зямлю,  была
меншай ? ?х вага.
     Яны спын?л?ся адпачыць каля невысокага плато. Там, за пад'ёмам, пав?нен
быць той самы агеньчык. Да яго ?жо рукой падаць.
     Скрут прайшо? некальк? крока?, выб?раючы зручнае месца, каб прысесц?. ?
?  гэты час  зам?рга? ?ндыкатар металашукальн?ка.  Недзе бл?зка бы? метал ц?
паклады  руды.   Аднак  тое,   што  яны  адпавядал?  каардынатам  агеньчыка,
насцярожыла.
     Скрут бы? лягчэйшы, ? Балаш падсадз?? яго на плато.
     - К?дай мне трос,  -  папрас?? ён,  кал? Скрут апыну?ся наверсе.  Скрут
чамусьц? не адказва?. Балаш крыкну? ужо нецярпл?ва: - Памажы!
     Тольк? тады азва?ся Скрут. Ён гавары? шэптам, ? Балаш не адразу ?цям??,
што да чаго.
     - Як? карабель? - перапыта? ён.
     Не адказваючы, Скрут нах?л??ся над абрывам ? апусц?? трос. Балаш з?рну?
уверх ? жахну?ся:  нават праз пластык гермашлема было в?даць, як збяле? твар
таварыша.  Таропка пераб?раючы рукам?,  ён  ?мкл?ва ?зляце? угару.  З  плато
адкрыва?ся шырок?  краяв?д.  Балаш  круц??  галавой,  дз?вячыся,  што  магло
?раз?ць Скрута. Ён н?чога не за?важа? - тыя ж скалы, што яны бачыл? ? ?н?зе,
х?ба тольк? большыя.
     Тады Скрут нарэшце загавары? выразна:
     - Глядз?! - ? працягну? руку.
     Балаш з?рну? ? ледзь стрыма? вокл?ч.  Там, сярод каменных сцен цясн?ны,
прысыпаны  абвалам,   ляжа?  до?г?  с?гарападобны  корпус  зоркалёта.   Яны,
касмана?ты, у гэтым памыл?цца не магл?, нават разглядаючы яго здалёк.
     Балаш ? Скрут падышл? бл?жэй. Зоркалёт бы? стары, так?я будавал? яшчэ ?
пазам?нулым стагоддз?. Цяпер гэта была куча метал?чнага лому.
     - Трэба было  б  паглядзець усярэдз?не,  -  сказа? Балаш,  паз?раючы на
пустыя праёмы дэфармаваных ?люм?натара? ? ?ваходных люка?.
     - На?рад ц? знойдзем там што...  -  адказа? Скрут.  -  Агонь, як смерч,
пранёсся па адсеках.
     Балаш бачы? ?  сам,  што  рубка,  дзе пав?нны был? захо?вацца матэрыялы
экспедыцы?, ляжала ? баку ад асно?нага корпуса, пачарнелая, сплюшчаная.
     Яны пахадз?л? вакол мёртвага г?ганта,  спрабуючы вызначыць, што гэта за
зоркалёт,  каб прынесц? на Зямлю апошнюю вестку пра яго траг?чны лёс.  Але ?
гэтага не было. Корпус аплав??ся, як лядзяш пад веснавым сонцам.
     Яны ма?кл?ва пастаял? крыху ? пайшл? назад,  уражаныя страшнай карц?най
г?бел?. ? кал? адышл? ?жо далёка, Скрут раптам спын??ся.
     - Але што тады свяц?лася? - запыта?ся ён.
     - Сапра?ды,  -  згадз??ся Балаш ? прыпын??ся таксама.  - А ты ?пэ?нены,
што гэта менав?та тут?
     - Не... Хаця агеньчык пав?нен мець нейкае дачыненне да карабля. Цяпер я
? гэтым не сумняваюся.
     Балаш з?рну? па баках. Горы, скалы, каменн?, сярод як?х ужо не в?даць ?
зоркалёта.  ?  зорк? зверху не  так?я ярк?я,  як  уначы,  аднак прыкметныя ?
разрэджаным атмасферным покрыве планеты.
     - Вазьм? арыенц?р,  -  пара?? ён  Скруту,  як?  таксама спрабава? нешта
?бачыць у наваколл?.
     Скрут здз??лена сказа?:
     - Гэта ?баку, бадай, з к?ламетр...
     - Пойдзем хутчэй, - адказа? Балаш. - Баюся, не паспеем дацямна.
     Дарога была пакручастая. М?нула яшчэ з па?гадз?ны, кал? Балаш сказа?:
     - Недзе тут.
     Каменны гушчар,  здалося,  ста? яшчэ больш непраходны.  На?рад ц? можна
было ? ?м што за?важыць, ? Скрут недаверл?ва спыта?:
     - Тут?
     На   гэты  раз  яны  не  памыл?л?ся.   Выпадкова  з?рну?шы  на  вяршыню
абрыв?стай, быццам ссечанай, скалы, Балаш ускрыкну?. Там было нешта падобнае
на пячору. Уваход, н?быта зашклёны, цьмяна пабл?сква?, адлюстро?ваючы скупыя
барвовыя промн? надвячоркавага свяц?ла.
     Спатрэб?лася яшчэ  з  па?гадз?ны,  пакуль Балаш  са  Скрутам дабрыл? да
месца,  ад  якога можна было дабрацца да пячоры.  Угару вяла вузкая палоска,
пара?на?ча чыстая ад завала? ?,  здавалася,  сям-там падпра?леная - на сх?ле
был? н?бы вырубленыя ? скалах прыступк?. Мо?чк? людз? лезл? на гару. А ёй не
было канца.
     Пячора адкрылася рапто?на -  дарога вывела Скрута ? Балаша на невял?кую
пляцо?ку перад уваходам у яе.
     - Будан... - шапну? Скрут.
     - Сакля... - сказа? Балаш.
     Перад  ?м?  стаяла  сцяна.   Гладкая  ?  ро?ная,  авальнай  формы,  яна
пабл?сквала адлюстраваным святлом, н?бы адшл?фаваны агат.
     Стомленыя крутой  дарогай,  людз?  стаял? перад  дз??най пабудовай,  не
разумеючы, што гэта.
     - Маяк, - выказа? здагадку Скрут.
     - Для каго? - Балаш ва ?с?м хаце? бачыць сэнс.
     Менав?та ? маяку ён яго не ?бачы?.  Ён па?тары? пытанне: - Для каго? Да
карабля не меней к?ламетра,  ? яго не в?дно адсюль.  Хто став?ць знак?, як?я
н?чога не гавораць?
     - Можа  маяк бы?  паста?лены к?мсьц? раней?  Астралётчык? за?важыл? яго
с?гналы,  павял? сюды зоркалёт ? неспадзявана трап?л? ? аварыю.  Думаю, гэта
слушна.
     - Хутчэй рамантычна.  А слушна?..  -  Балаш пак?ва? галавой. - Нагадвае
стары касм?чны дэтэкты?.
     Звычайна  нешматсло?ны,   Балаш  раптам  зраб??ся  гаварк?.   Скрут  са
здз??леннем адзначы? гэтую перамену ?  паводз?нах таварыша.  В?даць,  ?  яго
знаходка вывела з ра?наваг?.
     - Што гадаць,  -  Скрут пастука? па  чорнай сцяне кулаком,  насцярожана
прыслуха?ся,  недаверл?ва паглядзе? на сваю руку, якая ? пальчатцы скафандра
выглядала то?стай ? кароткай, ? ня?пэ?нена сказа?: - Пустата.
     Балаш падышо? да сцяны, сам пастука?.
     - Будзем ламаць? - запыта?ся Скрут.
     - Зламаць проста.  А што там? Хто раб??, навошта? Ты можаш мне сказаць?
Не? Дык ц? маем мы права разбураць?
     Скрут адчу?, што лог?ка Балаша пачала яго раздражняць. Кал? так думаць,
то  нельга  нават  на  чужыя  планеты апускацца.  Раптам што  пашкодз?ш.  ?,
стрымл?ваючы злосць,  Скрут  павольна,  стараючыся  таксама  быць  лаг?чным,
загавары?:
     - Маем.  Маем  права.  На  планеце няма  жыцця.  Тольк?  рэштк? зямнога
зоркалёта.  Гэтая сцяна мае  да  яго нейкае дачыненне.  Кал? гэта нават чужы
маяк,  то  ён  мог  паслужыць прычынай г?бел?  зямлян.  Мы  проста абавязаны
даведацца, што гэта такое!
     Балаш слуха? не пярэчачы. Кал? Скрут скончы?, ён, згаджаючыся, сказа?:
     - Адыдз?, схавайся.
     - Давай я,  - запратэстава? Скрут. - Табе весц? планеталёт. ? ?рэшце...
Я за?важы? агеньчык.
     - Права першаадкрывальн?ка? - усм?хну?ся Балаш. - Згодзен.
     Сцяна  сапра?ды  аказалася  шкляная.   Тольк?  шкло  было  спецыяльнае.
Цвёрдае,  трывалае, здольнае вытрымаць моцны ?дар. Ультрагукавым нажом Скрут
выраза? праход ? прасуну? галаву.  Ужо наступ?? вечар,  ? ? сярэдз?не пячоры
панава? змрок. Скрут пакруц?? галавой. Зазначы?, што праз гэта шкло праменн?
святла ?дуць тольк? ? адным напрамку -  знутры,  ? кал? вочы прывыкл?,  ён у
дальн?м кутку за?важы? нейкае ?звышэнне.  А на ?м... У Скрута моцна заб?лася
сэрца.
     - Балаш, - пакл?ка? ён сябра ? ?вайшо? у пячору.
     Ён не памыл??ся.  Гэта было ложа, а на ?м у скафандры ляжа?... чалавек.
Ён бы? нежывы ?,  в?даць,  да?но. Скрут памкну?ся бы? расшп?л?ць скафандр на
чалавеку. Балаш спын?? яго:
     - Не трэба...
     Скрут падума?, што сапра?ды гэтаму зямлян?ну ?жо н?чым не дапаможаш. Ён
пастая?,  патрыма? руку на яго плячы, н?бы разв?тваючыся наза?сёды, ? пайшо?
аглядаць пячору.
     Стала ?жо зус?м цёмна. Балаш уключы? л?хтар.
     Пячора была  амаль  пустая.  Няро?ныя каменныя сцены,  так?  ж  каменны
ложак.  Побач  нешта  падобнае на  стол.  Сям-там  Скрут  за?важы? раск?даны
?нструмент, дэтал?, вузлы прыбора?, машын.
     - Тут пав?нна быць схов?шча... - уголас падума? ён.
     - Так...  - згадз??ся Балаш. - Чалавек пражы? у пячоры нямала. Ён недзе
трыма? свае прыпасы.  Яшчэ пав?нна быць недзе рэгенерацыйная ?стано?ка.  Без
яе ён до?га не вытрыма? бы.
     Схов?шча было  побач з  ложкам.  Знайшо?шы яго,  Балаш зно?  падышо? да
зямлян?на.  До?га-до?га стая? над ?м,  потым працягну? руку ?  дакрану?ся да
яго  ног.  Пад  нячутк?м? ад  та?шчын?  ахо?нага касцюма  пальцам? аказалася
пустата.  Балаш адышо? ? до?га глядзе? праз празрыстую адсюль сцяну ? чорную
ноч. Потым, не абарочваючыся, папрас??:
     - Пашукай... Пав?нны быць дзённ?к?.
     Скрут не  здагада?ся,  што  так  ураз?ла таварыша,  ?,  аглядаючы н?шы,
раз-пораз к?да? на яго ня?цямныя поз?рк?.
     - Вось,  - нарэшце знайшо? ён касеты з крыштал?кам?, на як?х касмана?ты
звычайна зап?свал? ?сё, што л?чыл? вартым уваг?.
     Скрут патрыма? ?х у руках,  н?бы ?зважваючы, яшчэ раз заз?рну? у н?шы ?
закутк? пячоры ? спыта?:
     - Пачытаем на карабл??
     - Тут, - адрыв?ста к?ну? Балаш.
     Скрут здз?в??ся незвычайнай суровасц?, якая прагучала ? яго голасе. Але
згадз??ся ?  се? на камень,  як?,  напэ?на,  некал? служы? гаспадару сталом.
Потым  устав?? крыштал?к? ?  гуказдымальн?к,  як?  за  ммога  дзесяц?годдзя?
?стотна не  змян?? сваёй канструкцы?,  падключы? рацыю,  каб можна было чуць
зап?с у шлемафонах, ? сказа?:
     - Гатова...
     Тольк? тады Балаш павярну?ся да святла - рэзк?, рашучы.
     - Уключай!  -  загада? ён ? пайшо? да ложка.  Так ? стая? ён увесь час,
пакуль зямлян?н няспешна расказва? пра сваё жыццё.
     А  ?  Скрута не хап?ла адваг? стаць побач з ?м -  ён не мог глядзець на
рэштк? гэтага чалавека,  чый  раздумны голас  прыглушана ?  павольна гуча? у
шлемафоне.
     Невыносна  замаруджана  цякл?  м?нуты,   раскрываючы  вял?кую  трагедыю
зоркалёта ? таго, хто заста?ся адз?н з вял?кага эк?пажа.
     "...Перада  мной  выбар,   -   н?бы  раячыся  з  субяседн?кам,  гавары?
астралётчык, - памерц? зараз ц? паспрабаваць жыць... Я не агавары?ся. ?менна
- паспрабаваць.  Гэта жыццё не прынясе мне радасц?.  Я не змагу кал?-небудзь
вярнуцца на  Зямлю.  Пра мяне,  напэ?на,  н?кол? н?хто нават не даведаецца -
на?рад ц?  як? карабель забрыдзе ?  гэты раён.  Я  не змагу нават выбрацца з
пячоры - косц? абедзвюх ног раструшчаны ? час катастрофы. Я не магу сам сабе
зраб?ць аперацыю,  бо  кал?  змог  бы  вытрываць боль,  то  трэба мець  яшчэ
герметычную камеру -  яе таксама няма.  Так?м чынам мая будучыня - адз?нота,
нерухомасць,  безнадзейнасць.  Але я  не прымаю смерць.  Пакуль я  магу -  я
пав?нен жыць.  Не таму, што ?нстынкт мацнейшы за волю ? я чапляюся за жыццё.
Я пав?нен жыць, бо я - чалавек, ? ? мяне яшчэ дзейн?чае мозг..."
     Скрут слуха? ? ?я?ля? сабе разб?ты выбухам зоркалёт,  мёртвую планету ?
адз?нокага скалечанага чалавека, якому шчасл?вы, а хутчэй нешчасл?вы выпадак
падарава? жыццё ?  якому належала пакутаваць ад  бездапаможнасц? ?  бясс?лля
до?г?я-до?г?я дн?, месяцы, гады.
     Ц? можа такое вытрымаць чалавек?  Скрут не та??ся перад сабой.  Для яго
гэта  была  не  проста  ц?ка?насць.  Ён  н?кол? не  забыва?,  як  гняла  яго
абмежаванасць прасторы ? зоркалёце.  Яна была н?што ? пара?нанн? з прасторай
Сусвету.  ? ? гэтай неадпаведнасц? яму бачылася нешта ненатуральнае, варожае
чалавеку.  Гэта прыгнятала.  Скрут разуме? свой стан ? н?чога не мог з сабой
зраб?ць. Але яму было лягчэй. З ?м за?сёды знаходз?л?ся таварышы з дзяжурнай
змены,  яго  ахо?вала  моц  магутнага  зоркалёта.  Дзе  бра?  стойкасць гэты
касмана?т?  Што надавала яму с?лы?  Адчуванне чалавечай годнасц??  Але ж пра
гэта ? Скрут н?кол? не забыва?...
     "Ох,  як гэта невыносна,  кал? дзейн?чае мозг. Раней мне здавалася гэта
шчасцем,  а зараз мне часам хочацца пашукаць нейкую там кнопку,  каб хоць на
?мгненне выключыць мозг, забыцца ? пазбыцца свайго станов?шча".
     Узня?шы вочы ? час адной з па?з, кал? чулася тольк? патрэскванне рацы?,
Скрут за?важы? побач з  ложкам корпус робата.  Ён  бы? латаны ?  пералатаны.
Заклёпк? ? швы на абшарпаным метал?чным корпусе робата,  можа,  ярчэй за ?сё
раскрыл?  Скруту  жудасную  карц?ну  апошн?х  месяца?  жыцця  чалавека,  як?
стара?ся падо?жыць ?снаванне свайго адз?нага памочн?ка. Гэты робат расчысц??
чалавеку дарогу да пячоры,  надзейна абсталява? яе, каб чалавек мог жыць там
стольк?,   скольк?  хоп?ць  энерг??  ва  ?цалелых  акумулятарах  ?  сонечных
батарэях. ?, напэ?на, чалавек дзял??ся з робатам, аддаючы яму большую частку
энерг??, не зважаючы на свой холад ? голад.
     Але робат не ме? чалавечай выносл?васц?.  Ён знерухоме? раней чалавека.
Скрут уяв?? сабе роспач, якая авалодала тады чалавекам...
     Н?бы ведаючы наперад аб гэтых думках Скрута,  чалавек сказа?:  "Сёння я
заста?ся без Ац?лы..."
     Адна фраза,  ? н? слова больш,  н?воднай скарг?, нягледзячы на тое, што
для яго гэта было пачаткам канца.
     Скрут падума?,  што  яму не  так лёгка будзе зразумець гэтага чалавека,
замураванага ? скале далёкай планеты ? непах?снага ? сваёй вол?.  Чалавек не
спадзява?ся,  што яго кал?-небудзь,  хай сабе ? пасля смерц?,  знойдуць.  Ён
разважа?  сам  з  сабой,  бо  ме?,  в?даць,  адз?ную  слабасць -  патрэбу  ?
субяседн?ку.
     - ...Ты чуеш?
     Скрут уздрыгну?. Задума?шыся, ён ужо не слуха?. Забы?ся на Балаша.
     - Скрут, ты чуеш? - па?тары? Балаш.
     Скрут  прыслуха?ся,  аднак  не  адразу зразуме?,  чым  выкл?каны вокл?ч
таварыша.
     "...Я ?весь час думаю, дзе была наша памылка? Чаму ?зарвал?ся рухав?к??
Першыя с?мптомы непаладак у  ?х з'яв?л?ся,  кал? мы ледзь увайшл? ?  с?лавое
поле  планеты,  Мы  спадзявал?ся наладз?ць рухав?к?,  апыну?шыся на  цвёрдай
глебе.  Але  спын?ць рэакцыю ?жо  не  ?далося.  Дз??на,  яна  ?шла быццам бы
павольна, не сц?хаючы ? не нарастаючы. ? раптам скачок, выбух..."
     У  шлемафоне  стала  ц?ха.  Скрут  нецярпл?ва з?рну?  на  гуказдымальны
апарат. Балаш трыма? руку на выключальн?ку.
     - А нам удалося,  -  з горыччу сказа? ён, быццам адчуваючы в?ну за тое,
што ? ?х папярэдн?ка? - касмана?та? - было менш веда?.
     Скрут адчу?,  як яго ахопл?вае неспакой.  Што з таго,  што на Зямл? ?жо
ведаюць,  як  спын?ць такую рэакцыю?  Для  гэтага чалавека гэта ?жо  не  мае
значэння.  Яму важна было самому дайсц? да ?сц?ны, по?насцю выкарыстаць свой
яшчэ жывы ?,  в?даць,  магутны розум,  рашаючы вял?кую загадку. Тольк? гэтым
ён,  пам?раючы,  мог перамагчы смерць.  Ц? знайшо? ён прычыну?  Скрут махну?
рукой:
     - Уключы...
     "Але пав?нна быць рашэнне гэтай задачы, якога мы тады не бачыл?".
     - Канечне,  канечне,  -  шапну? Скрут,  думаючы,  што ?х  апарат вельм?
марудна здымае гук.  Ён  трывожы?ся:  ня?жо  лёс  не  пашле гэтаму адважнаму
магутнаму чалавеку поспех, ня?жо дарэмныя был? яго пакуты?
     Скрут хвалява?ся,  як н?кол? яшчэ ?  жыцц?.  А  голас у шлемафоне гуча?
ро?на,  непадуладны н?як?м ня?дачам.  З  дня ? дзень чалавек коратка к?да? у
м?крафон:  "Н?чога новага".  Ён,  в?даць,  многа працава?,  бо  ?сё радзей ?
радзей траплял?ся ?  зап?се разважанн?.  А можа,  ён бярог энерг?ю батарэй -
яны ж, як ? робат, не был? невычэрпныя.
     - Больш не магу! - нервова выгукну? Балаш ? пайшо? да выхада.
     - Мы мус?м даслухаць,  -  сказа? яму Скрут.  -  Для нас мае значэнне не
сутнасць яго адкрыцця, а сам факт.
     Яны ?жо н?чога не  чакал? ад асуджанага на марудную смерць.  Яны думал?
аддаць яму дан?ну як чалавеку. А ён здз?в?? ?х зно?.
     "Здаецца, усё. Я ведаю формулу".
     Трэба быць вял?к?м матэматыкам, каб тольк? запомн?ць з аднаго разу гэты
до?г?  рад  ?нтэграла?,   л?чба?  ?  знака?.  Чалавек  прачыта?  яе,  потым,
падума?шы,  па?тары? больш павольна, н?бы даючы слухачам магчымасць удумацца
? яе сэнс. ? раптам прамов?? з сумненнем: "Ц? ?сё гэта?"
     - Усё!  Усё! - крыкну? Балаш, быццам чалавек мог яго пачуць. - Людз? на
Зямл? вывел? тваю формулу...
     До?гае шыпенне ? навушн?ках было адказам Балашу.  Чалавек ма?ча?. Можа,
дума?,  можа,  у  яго не стала ?жо с?лы,  каб сказаць апошняе,  разв?тальнае
слова, а можа, ужо л?чы? гэта слова наогул не?стотным, непатрэбным.
     Ма?чанне  шлемафона?  было  невыносным.  Але  н?  Скрут,  н?  Балаш  не
адважвал?ся выключыць апарат.  ?м  здавалася,  што  тым  самым  яны  дачасна
абарвуць жыццё гэтага мужнага чалавека.  Прайшла,  напэ?на, гадз?на. Вяршын?
гор пасвятлел? - пачына?ся дзень.
     - Трэба вяртацца, - сказа? Балаш, - мы безнадзейна позн?мся.
     - Яшчэ крышачку... - папрас?? Скрут.
     Балаш пак?ва? галавой,  адчуваючы ? сам,  што не можа пайсц? адсюль, не
дачака?шыся канца.
     Патушыл?  л?хтар.   Ран?шняе  святло,  лёгкае,  свежае,  пран?кла  праз
зроблены Скрутам уваход у пячору. Прамень сонца крану? гермашлем чалавека, ?
твар яго н?бы ажы?, разгладз?л?ся пакутл?выя складк?. Скрут усхап??ся, навё?
к?наапарат. ? тут шлемафоны ажыл?.
     "Вось цяпер, здаецца, усё".
     Зно?  прагучала до?гая формула,  пасля  па?зы чалавек па?тары? яе.  Для
гэтага ён знайшо? с?лы.  ? гэта,  в?даць, был? яго апошн?я намаганн?. Апарат
да? с?гнал, што зап?с скончаны.
     - Хто ён?  -  спыта? Скрут,  думаючы над тым,  чаму гэта пасвятле? твар
Балаша. - Ня?жо мы не знойдзем дзе-небудзь тут яго ?мя?
     - Не  ведаю.  Але ён  выратава? нас.  Ён  заз?рну? глыбей,  чым мы.  Не
ведаючы яго адкрыцця, мы на адваротным шляху па?тарыл? б лёс яго карабля.
     Скрут не бы? н? ф?з?кам,  н? матэматыкам.  Ён не мог зразумець формулы,
знойдзенай гэтым чалавекам. ? яго зус?м зараз не хвалявала, што яны магл? не
вярнуцца. У далёк?м космасе людз? гатовы ? да гэтага.
     Ён сабра? батарэ?,  далучы? да ?х аварыйную батарэю са свайго скафандра
?  падключы? да  ?стано?к?,  якая  ?начы свяц?ла чырвоным агеньчыкам.  Потым
завары? прарэзаны надоечы ?ваход у пячору ? пабег даганяць Балаша.

Популярность: 10, Last-modified: Sun, 26 Oct 2003 09:52:54 GMT