---------------------------------------------------------------------
     У.Шыц?к. "У час не вярнул?ся", "Мастацкая л?таратура", М?нск, 1975
     OCR & SpellCheck: Zmiy (zmiy@inbox.ru), 20 л?пеня 2003 года
     ---------------------------------------------------------------------

     Пройдзе час,  з  зямных касмадрома? возьмуць старт вял?зныя зоркалёты ?
нак?руюцца да далёк?х галактык.
     Магчыма,  гэта адбудзецца ?жо ?  наступным стагоддз?,  магчыма,  значна
пазней.  Але  наша  мара не  хоча чакаць,  мы  ?жо  цяпер хочам ведаць,  што
напаткае бясстрашных астралётчыка? у  бясконцай прасторы.  Аб  ?х  прыгодах,
лёсе ? знаходках расказваецца ? гэтым зборн?ку фантастычных апавядання?.


     Усё навокал было аднастайнае,  панылае:  голыя,  разбураныя часам горы,
кратэры  з  апла?леным?  сх?лам?,  пясчаныя  плато,  зв?л?стыя,  як  рэчышчы
кол?шн?х  рэк,   сух?я  дал?ны.  Нешта  сярэдняе  пам?ж  Месяцам  ?  Марсам.
Углядаючыся ? гэты сумны пейзаж,  Балачан ?ншы раз сам здз??ля?ся, чаго гэта
ён  трап??  сюды,  хаця  менав?та цераз  ягоную настойл?васць ?  адкрыл? тут
наз?ральную станцыю. Аднак на Зямл? яму ?сё ?я?лялася ?накшым.
     Экспедыцыя  Тура?ца,  якая  вярнулася  з  прасторы  па?стагоддзя назад,
за?важыла на  гэтай  планеце с?стэмы Лаланда нешта незвычайнае.  Быццам,  як
тольк?  далёк? ?  ярк?  Лаланд хава?ся за  небасх?лам ?  на  небе  блак?тным
россыпам успыхвал? зорк?,  у  вузк?х  цясн?нах,  што  был?  пабл?зу  стаянк?
зоркалёта Тура?ца, узн?кал? таямн?чыя шорах?.
     Тады Тура?цу не вельм? паверыл?. Ад планеты, якую папярэдн?я экспедыцы?
назвал? Каменным мячыкам,  н?хто н?чога незвычайнага не чака?.  Паведамленне
паклал? ?  арх??,  ?  там яно праляжала аж  да  таго часу,  пакуль на яго не
наткну?ся ён, Балачан.
     Хто  ?ншы на?рад ц?  звярну? бы  ?вагу на  гэтыя радк? м?ж  вял?знай па
аб'ёму ?  разнастайнасц? ?нфармацы?,  якую дастав?ла экспедыцыя.  Балачан жа
люб?? касм?чныя загадк?,  л?чы?,  што  кожная з'ява пав?нна мець тлумачэнне.
Гэта не мела.
     Балачан адшука? Тура?ца,  як?  ?жо не  хадз?? у  прастору,  ?  папрас??
расказаць пра тыя шорах? больш падрабязна, чым было ? справаздачы. Начальн?к
экспедыцы? н?чога асабл?вага не  дада?.  Сказа?,  што  ?х  ураз?ла адчуванне
нейкай перамены ?  начным жыцц? планеты,  ?  хаця яны  яе  не  зразумел?,  у
дзённ?ку,  аднак,  зраб?л? зап?с.  Чаму не пран?кл? ? сутнасць?  Пашкадавал?
часу,  бо  н?чога пэ?нага не бачыл?.  Балачан,  кал? ?жо яму што ?б?валася ?
галаву,  раб??ся напорыстым. Ён цэлы дзень туза? пытанням? Тура?ца, ? ?рэшце
? густым тумане, як? ахутва? таямн?цу шораха?, н?бы бл?сну? няпэ?ны промн?к.
У адну з начэй, як успомн?? Туравец, у ?х двойчы прападала радыёсувязь пам?ж
зоркалётам ?  пошукавым? групам?,  як?я  працавал?  ?  цясн?нах.  Ненадо?га,
хв?л?ны на тры кожны раз. Прычыну высветл?ць, аднак, не ?далося.
     Спецыял?сты зоркалёта тады  выказал?  меркаванне,  што  ва  ?с?м  было,
в?даць, в?наватае пераменнае с?лавое поле планеты, якое на той выпадак магло
рэзка  ?змацн?цца.  ?  хаця  н?хто  раней  гэтага поля  не  за?важа?,  слова
"пераменнае" адыграла сваю ролю ? з вывадам спецыял?ста? пагадз'ш?ся. Таму ?
трап?ла паведамленне Тура?ца на  пал?цу ?  схов?шча.  А  Балачана супадзенне
насцярожыла.
     Пасля размовы з  Тура?цом Балачан распача? бурную дзейнасць.  Хадз?? па
кам?тэтах  Акадэм??  навук,  даказва?,  пераконва?,  патрабава?.  ?  дамогся
свайго.  Разам  з  двума добраахвотн?кам?,  так?м? ж  шукальн?кам? касм?чных
таямн?ц - Камаем ? Тарасев?чам, - ён апыну?ся на Каменным мячыку. З таго дня
прайшло ?жо сорак зямных сутак,  а  ён  усё яшчэ не мог па-шчырасц? сказаць,
дарэмна ц?  не  ляцел? яны  сюды.  Кал? ?  была таямн?ца,  то  планета моцна
трымала яе,  паспяхова хаваючы ад чужых вачэй ? вушэй.  Здавалася, не хоп?ць
таго года, як? бы? адмераны Балачану ? таварышам на пошук? таямн?цы планеты.
     Кожны вечар адз?н з ?х тройк? адпра?ля?ся да цясн?н,  дзе людз? Тура?ца
адзначыл? начныя шорах?.  Там была створана наз?ральная станцыя. Ва ?тульным
дом?ку,  абсталяваным дасканалай тэхн?кай,  можна  было,  не  баючыся н?чога
непрадбачанага,  сачыць за тым,  што адбываецца на сх?лах гор ? ? дал?нах. А
сачыць,  уласна,  не было за чым.  Пра?да,  шорах? ?зн?кал?.  Чуйныя прыборы
?ла?л?вал!  нешта падобнае на рух,  быццам нехта спрытны ?  асцярожны кра?ся
па?з  сцены наз?ральнай станцы?.  Прынамс?,  так  гучал? ?  навушн?ках гэтыя
шорах?.  Але кал? ?х пак?дал? ?стоты, то был? яны, напэ?на, нев?дз?мкам?, бо
на экранах н? разу не м?льгну? нават цень.  ? Камай з Тарасев?чам усё часцей
за?важал? Балачану,  што  шорах? хутчэй за  ?сё  ?зн?каюць у  вын?ку значнай
розн?цы дзённых ?  начных  тэмператур,  як?я  параджаюць пэ?ныя  электрычныя
з'явы.
     Гэта было вельм? падобна на  пра?ду,  ?  ?  Балачана пасля так?х размо?
пачынала трывожна ныць  сэрца.  Ён  пакутл?ва дума?  тады,  ц?  не  дапусц??
памылк?,  падда?шыся ?я?най загадкавасц? выпадку.  Потым перакананасць брала
верх.  Шорах? ж ?снавал?,  а с?лавое поле -  не.  ? нават кал? ён з хлопцам?
высветл?ць, чаму перарывалася сувязь, вядома, кал? гэтая з'ява мае дачыненне
да планетных умо?,  то ? тады яны не дарэмна прыбыл? сюды.  Але,  як на тое,
сувязь працавала бездакорна, ? Балачан губля?ся, што яму разгадваць - шорах?
ц? правалы ? сувяз?.
     - Слухай,  Балачан,  -  сказа? аднойчы Тарасев?ч,  вярну?шыся з начнога
дзяжурства, - давай адкладзём наша паляванне за шорахам?. Усё ро?на, кал? ?х
робяць здан?, мы ?х не за?важым.
     Наставала ран?ца ?х  сорак першага дня на  Каменным мячыку.  У  далёкай
вышын? засвяц?л?ся няпэ?ныя залац?стыя водбл?ск?.
     - Падман,  бутафорыя,  -  працягва? Тарасев?ч,  к?ваючы на  пасвятлелае
неба.  -  Гэта с?мвал?чная атмасфера не захо?вае н? цяпла, н? холаду. Таму ?
трашчыць усё навокал.
     - Уначы? - нечакана пачулася з суседняга пакоя, дзе спа? Камай.
     Балачан прыслуха?ся.  У  гэтым пытанн?-рэпл?цы м?льгну? нейк? прыхаваны
сэнс.
     - Табе мала начных? - Тарасев?ч заз?рну? у пакой таварыша.
     - Мала!  -  Камай выйша?,  не апрану?шыся,  у трусах,  н?бы был? яны на
роднай Зямл?, а не за трыльёны к?ламетра? ад яе. - Ты мне скажы, чаму ?дзень
мы н?чога падобнага не чуем?
     - Бо не слухаем,  - пац?сну? плячыма Тарасев?ч ? падышо? да стол?ка, на
як?м дзяжурны Балачан рыхтава? яму сняданак. - Быка з'е? бы!
     - Учора слуха?, - не адстава? Камай.
     Тарасев?ч насмешл?ва з?рну? на  яго  ?  адправ?? у  рот  ладны  кавалак
смажанага мяса. Не пражава?шы добра, з'едл?ва спыта?:
     - Трашчыць?
     - Як тонк? лёд пад нагам?...
     Камай бы? сур'ёзны, ? Балачан раптам адчу? непакой.
     - Пакуль ты вартава? здан?, я пара?но?ва? зап?сы шума?...
     - ? што? - не вытрыма? Балачан.
     - Ёсць розн?ца.  Дакладней,  уначы выдзяляюцца ?ншыя шумы, в?даць, тыя,
як?я мы  ?мо?на называем шорахам?.  -  Ён  заскочы? у  лабараторыю ?  прынёс
стужку,  на  якой  пяро  асцылографа пак?нула  хвалепадобныя сляды.  -  Вось
паглядз?це сам?.
     Балачан бы?  гатовы  расцалаваць Камая.  Але  стрыма? эмоцы?,  пабая?ся
кп?на? вострага на  язык Тарасев?ча.  ?  яшчэ яму  было н?якавата,  што гэта
простая думка аб  пара?нанн? шума? прыйшла ?  галаву не яму,  старшаму ?  ?х
маленькай групе,  а  Камаю,  хлопцу,  як? тольк?-тольк? скончы? ун?верс?тэт.
Узя?шы стужку, ён н?чога не сказа? таварышам ? зачын??ся ? лабараторы?.
     - Што гэта са старым?  - здз?в??ся Тарасев?ч. Балачан бы? старэй ?х год
на дзесяць, не болей. Аднак ?м, дваццац?пяц?гадовым, ён здава?ся пажылым. Да
таго ж,  яны не  забывал?,  што за яго плячыма адкрыццё лёсу зоркалёта,  як?
адправ??ся некал? да Палукса. Таму ? называл? Балачана пам?ж сабой старым.
     - А ты спакойны? - не адказваючы, спыта? Камай.
     - Парсек? -  не тая адлегласць,  якую мераюць дзеля забавы.  Я  таксама
хачу знайсц? нешта новае. ? н? ты, н? стары не можаце папракнуць мяне, што я
раблю нешта не так. Але х?ба мая в?на, што мы гон?мся за м?ражом?
     - Не верыш Балачану?
     - Я не ? адпачынку ? буду раб?ць усё, што ён загадае.
     - Ты н?бы перакладваеш адказнасць.
     - Дз?вак ты,  Камай,  у  нас адз?н лёс.  Але я аддаю перавагу надзейнай
?дэ?.
     Камай хаце? нешта адказаць на гэта. Тарасев?ч пераб?? яго:
     - Даруй, я стам??ся.
     Камай пачака?,  пакуль ён  пойдзе,  ?  падышо? да  акна.  ?х  база была
абсталявана на  тэрасе,  якая  ?тварылася на  па?днёвым сх?ле  старой  гары.
Тэраса  была  ро?ная,  як  спецыяльна  прыгладжаная,  нав?сала  над  шырокай
дал?най,  ? з яе добра прагледжвал?ся нават аддаленыя на дзесятк? к?ламетра?
горы. Самае месца для базы на планеце, дзе няма зручных дарог.
     Акно было шырокае, на ?сю сцяну, ? прапускала стольк? святла, што часам
Камаю  здавалася,  н?бы  ён  ф?з?чна адчувае,  як  хвал?  фатона? нястрымным
патокам  урываюцца  ?  памяшканне ?  вось-вось  змятуць  хл?пкую  празрыстую
перашкоду на  сва?м  шляху,  якой  была  шыба  з  тонкага  пластыку.  Святла
даходз?ла стольк?,  што  без  цьмяных акуляра? немагчыма было до?га глядзець
праз акно -  нават бл?зк?я прадметы зл?вал?ся ?  адно ?  ?  вачах з'я?лялася
рэзь.
     Але людз? не хацел? заценьваць сваё акно. Пасля до?г?х год, праведзеных
у чорнай прасторы воддаль ад роднага Сонца, ?м ? чужы Лаланд з яго нясцерпна
ярк?м?  праменням? раптам  зда?ся бл?зк?м.  Яны  не  магл?  нацешыцца з  яго
святла.
     Недзе там,  ун?зе,  дзе ад дал?ны,  як прап?леныя,  адгал?но?вал?ся тры
вузк?я  камян?стыя  цясн?ны,  прытул?лася  наз?ральная  станцыя.  Адсюль  яе
простым вокам не разгледзець - маленьк?, на адну аператарскую залу дом?к без
акон.  Уначы,  кал? вядуцца наз?ранн?, яны непатрэбныя. ?х замяняюць экраны,
звязаныя з грав?метрам?,  ?нфралакатарам?, сейсмографам?, энерга?ло?н?кам? ?
?ншым? прыборам?,  як?я  патрэбны,  каб  нават  малекула,  чужародная гэтаму
асяроддзю, не засталася неза?важанай.
     Камаю ?спомн?лася яго першае дзяжурства на наз?ральнай станцы?. Балачан
прапанава? тады пабыць разам.  Ён адмов??ся.  З упартасц?. Хаця на добры лад
варта было згадз?цца.  Бо  тая  ноч  далася яму  ?  знак?.  Ён  бы?  увесь у
напружаным чаканн?  нечага  таямн?чага якое  вось-вось  пав?нна  адбыцца  за
сценкам? дом?ка.  Не  адрыва? вачэй ад экрана?,  прыслухова?ся да ма?кл?вага
дынам?ка. Хутка ? яго пачало мро?цца ? вачах, ? ён ужо не разуме?, ц? то яму
здалося,  ц?  то  на  самай  справе  на  экране  лакатара паплыл?  няпэ?ныя,
зменл?вых абрыса? цен?.  Ён нават прапусц?? першы шорах.  Да яго дайшло, што
дынам?к ажы?  тольк? тады,  кал?  шорах  па?тары?ся.  Аднак шорах? был?  яго
адз?ным здабыткам,  як высветл?лася ран?цай.  ? не тольк? яго,  як аказалася
пазней...
     - Як?м здаецца свет праз чорныя акуляры?
     Камай аз?рну?ся. Балачан стая? побач.
     - Нешта мы не так роб?м.
     Балачан адвярну?ся ад акна, агледзе? пакой - прасторны, амаль без мэбл?
- два сталы ? некальк? крэсла?, усм?хну?ся:
     - Жывём, як на Зямл?.
     - А працуем, як у космасе.
     Зно?  нешта  трывожнае для  сябе  пачу?  Балачан у  гэтых словах Камая.
Пасур'ёзне?, спыта?:
     - Абрыдла?
     Камай пама?ча?, быццам правяра? сябе, проста адказа?:
     - Не.
     Балачан задаволена к??ну? галавой, прапанава?:
     - Пабываем у цясн?нах, зараз?
     Грав?лёт апусц??ся побач са станцыённым дом?кам. Лаланд ужо схава?ся за
горы,  ?  ?  дал?не  зраб?лася цемнавата.  Балачан  выскачы?  з  каб?ны,  са
здавальненнем  расправ??  мускулы.   На  прыцярушаным  тонк?м  пластом  пылу
каменным доле в?днел?ся сляды,  пак?нутыя ?м?  ?  м?нулыя прыезды.  А  далей
прасц?ралася няходжаная цал?на.
     - Яшчэ адз?н доказ на карысць Тарасев?ча, - зазначы? Камай.
     Балачан н?чога не  адказа? ?,  нах?л??шы галаву,  пакрочы? да ?вахода ?
бл?жэйшую цясн?ну. Камай, сочачы за адб?ткам? яго падэшва? на пыле, пастая?,
аж пакуль ён не схава?ся за павароткай,  ? тады пайшо? за ?м.  Каменны мячык
бы? меншы за  Зямлю,  ?  вага людзей тут была адпаведна меншая.  Аднак ног?,
адвыклыя ад  працяглай нагрузк?,  шаркал?,  чаплял?ся за  скрытыя пад  пылам
зацвярдзелыя камяк?,  падг?нал?ся на ро?ным месцы.  Камаю падумалася, што ?м
трэба больш рухацца,  часцей раб?ць вылазк? па наваколл?.  Гэта ? для справы
будзе карысна,  бо  яны па  сутнасц? н?чога пра планету не ведаюць,  ва ?с?м
даверыл?ся вывадам экспедыцы? Тура?ца.  А  ёсць жа  тут,  напэ?на,  ?  ?ншыя
ц?кавыя кутк?.
     Кал? Камай павярну? у  цясн?ну,  Балачан бы? ужо далекавата.  Ён крочы?
больш упэ?нена,  лягчэй,  чым Камай. На адлегласц? нават не за?важалася, што
ён  апрануты ?  скафандр,  ?  каб не  гермашлем -  празрысты бл?скучы шар на
галаве, можна было б падумаць, што чалавек у звычайным зямным убранн?.
     Цясн?на была до?гая ?  вузкая.  Яе  гран?тныя бак? амаль не  пашырал?ся
?версе,  был? гладк?я ?  ро?ныя,  як абл?цаваныя.  Камай ужо заглядва? сюды,
кал? став?л? станцыю.  Тады ? яго не хап?ла часу, каб па-сапра?днаму ацан?ць
гэту прыгажосць.  А ? начныя дзяжурствы Балачан не дазваля? выходз?ць вонк?,
ды ? цемры н?чога гэтага ? не ?бачыш.
     Не?забаве Балачан спын??ся,  узня? галаву, нешта выглядаючы на стромк?м
сх?ле.
     - Што там? - крыкну? Камай.
     Балачан пачака? яго, тады растлумачы?:
     - Тут пачынаецца зона найбольшай акты?насц? шораха?.
     Камай сл?згану? поз?ркам па каменнай сцяне.  Н?чога адметнага. Такая ж,
як ? на пачатку цясн?ны. На?рад ц? магл? шорах? ?зн?каць недзе тут.
     - Гэ-эй, турысты, дзе вы блукаеце?
     Голас  прагуча? неспадзявана.  Камай з  Балачанам здз??лена павярнул?ся
тварам? адз?н да аднаго ? засмяял?ся.  Не,  гэта была не вестка ад таго, хто
шоргае нябачным? падэшвам? па планеце ?начы. Гэта бы? знак ад Тарасев?ча.
     - Хутка вернемся, - паабяца? Балачан таварышу, як? выкл?ка? ?х з базы.
     - Як за?сёды,  н?чога новага?  - шлемафон дакладна перада? ?рон?ю, якую
?кла? у свае словы Тарасев?ч.
     - А што б ты хаце?? - пакры?дз??ся Камай.
     - Н?чога, бо я н?чога не чакаю.
     - Га,  Балачан!  Давай дакажам малаверу ? знойдзем жывую ?стоту вунь на
той гары! - Камай раптам развесял??ся. - Я веру Тура?цу.
     - Якая патэтыка! - не сун?ма?ся Тарасев?ч. - А ты што скажаш, камандор?
     - Абед гатовы?
     Тарасев?ч папярхну?ся, а Камай зарагата?.
     Пазней,  кал?  яны  ?трох  сядзел?  за  абедзенным сталом,  Балачан сам
вярну?ся да гэтай размовы.
     - Мы дапускаем памылку,  -  нечакана для таварыша? сказа? ён,  - вельм?
даверыл?ся прыборам.
     - Яны дасканалыя, - запярэчы? Камай.
     - ? бездапаможныя без чалавека, - за?важы? Балачан.
     - Як ? чалавек тут, - устав?? Тарасев?ч.
     - Табе абы спрачацца, - папракну? яго Камай.
     - Хто пярэчыць?  -  не звярну? уваг? на Камаеву рэпл?ку Балачан.  - Але
яшчэ няма штучнага мозгу, мацнейшага за чалавечы...
     - Ты  хочаш  сказаць,  што  мы  пав?нны  пашырыць пошук??  Аблаз?ць усю
планету?  Так?  -  ажыв??ся Камай.  Яго  самога не  надта  задавальняла роля
рэг?стратара пры  экранах  наз?ральнай станцы?.  -  Марнатра?ства -  сядзець
увесь дзень на базе.
     - ? ?начы таксама.
     - ?нструкцыя...  -  разгуб??ся Камай.  Ён  веда?,  што  ?  ?нструкцыях,
складзеных для касм?чных разведчыка?,  было шмат ад фармальнага. Але разам з
тым  ён   веда?,   што  гэты  фармал?зм  неабходны,   бо  загадзя  ?сяго  не
прадугледз?ш,  а неасцярожнасць часта прыводз?ць да бяды. Таму ён нагада?: -
Пункт  пяты  восьмага  параграфа гаворыць:  "Пакуль  не  высветлена сутнасць
з'явы, нельга л?чыць, што чалавеку н?чога не пагражае".
     - У  ?нструкцы? ёсць дадатак,  помн?ш:  "За выключэннем выпадка?,  кал?
з'ява непасрэдна пагражае жыццю чалавека", - усм?хну?ся Балачан.
     - Не магу з табой спаборн?чаць,  -  адмахну?ся Камай,  -  ты,  напэ?на,
ведаеш усе параграфы ? дадатк?,  пачынаючы з эпох? ранняга космасу.  Аднак у
дадзеным выпадку нашаму жыццю н?чога не пагражае.
     - Каб не ты падк?ну? мне там у цясн?не гэту ?дэю,  я сказа? бы,  што ты
занадта  прав?льны  чалавек  для  даследчыка,  -  Балачан  х?травата бл?сну?
вачыма. - Так што не прык?двайся. ? не глум? ? сабе, кал? яна часам наведвае
цябе, тую вар'яцкую ?скарку, якая адна абяцае вял?кае адкрыццё. Не бойся яе!
     - Мудрацы!  -  Тарасев?ч дэманстраты?на пазяхну?, пасуну? на край стала
брудны посуд, пачака?, пакуль робат прыбярэ, ? ?ста?: - То я пайду падрыхтую
грав?лёт.  Так, камандор? ? праб'ю дз?рку ? корпусе, каб стварыць гэту самую
пагрозу, - ён засмяя?ся ? выйша?.
     - Зайздрошчу Тарасев?чу, - сказа? Камай, - н?як?х сумнення?.
     - А  ты  не думаеш,  што гэта занадта простае тлумачэнне?  -  задумл?ва
адказа? Балачан.
     - Мудрэц,  - тонам Тарасев?ча па?тары? Камай ? спыта?: - Мне на станцыю
ц? з табой?
     - Твая чарга дзяжурыць,  значыць,  на станцыю.  А  я паспрабую парушыць
тваю ?нструкцыю. Як ты глядз?ш на гэта?
     - Табе не дакажаш.  Але хоць не пак?дай грав?лёта,  -  ён са студэнцкай
пары з  павагай став??ся да  ?мя Балачана ?  таму не  адчува? за сабой права
аспрэчваць яго рашэнн?, нават нечаканыя, нелаг?чныя.
     Балачан мо?чк? к??ну? галавой. Не мог ён сказаць клапатл?ваму таварышу,
што яго парада пустая.  Бо  якая розн?ца -  сядзець на  станцы? ц? ?  каб?не
грав?лёта? А яму было важна на свае вочы паглядзець начную дал?ну, пакратаць
каменн? пальцам?,  адчуць ледзь  уло?ны посв?ст ветру ?  вузк?х цясн?нах.  ?
шорах?.  Каб можна было пачуць ?х уласным вухам, без пасрэдн?ка? - прыбора?.
Менав?та  пачуць,  а  не  разглядаць  ?х  перакладзеным? на  мову  л?чба?  ?
граф?ка?,  быццам прэпарыраваным?.  Але  пра  гэта  ён  можа  тольк? марыць.
Астаткавая атмасфера  Каменнага мячыка  не  тольк?  моцна  разрэджана,  а  ?
адрозн?ваецца ад зямной.  Так што,  мажл?ва,  дарэмна ён лом?цца ? адчыненыя
дзверы -  нават выйша?шы з каб?ны,  ён,  пазба?лены тых самых прыбора?, як?я
саступаюць чалавечаму мозгу, убачыць ? зразумее яшчэ менш.
     Гэта  бы?  не   надта  аптым?стычны  вывад,   ?   ?ся  ?стота  Балачана
пратэставала супраць яго. Пагадз?цца з ?м - значыць прызнаць, што ёсць мяжа,
за якую чалавеку не пераступ?ць.
     Апо?начы Камай паведам??, што прыборы зно? адзначыл? з'я?ленне шораха?.
Балачан адразу ж выеха? з базы.  Апыну?шыся над дал?най, ён бясшумна апусц??
грав?лёт,  прытул?? яго пад скалой.  Потым схамяну?ся,  засмяя?ся.  Усё-так?
дзейн?чае ?нстынкт самааховы:  х?ба  нельга  было  пак?нуць грав?лёт пасярод
дал?ны? Павесялелы Балачан лёгка пераскочы? цераз борт.
     Начная дал?на аказалася таксама прыгожай.  Скупое адлюстраванае святло,
якое пасылала на  Каменны мячык суседняя планета,  не  пак?дала па?ценя?,  ?
гэта стварала ?люз?ю прывычнасц?,  натуральнасц?. Быццам знаходз??ся Балачан
у  Г?малаях,   а  з  неба  свяц??  самы  звычайны  Месяц.  Далёк?я  скальныя
нагрувашчванн?  ?я?лял?ся  хвойным?  куп?нам?,  асобныя  магутныя  валуны  -
гмахам?,  з  акон  як?х  зус?м  няда?на л?л?ся  ярк?я  электрычныя струмен?.
?мкненне на  чужой  планеце за?сёды шукаць  зямнога падабенства,  уласц?вае,
накольк? веда? Балачан, ус?м касмана?там, здз??ляла яго. Аднак ? яго самога,
аказваецца,  яно не абм?нула.  Ня?жо ён,  не за?важаючы,  сумуе па Зямл??  А
можа,  гэта  проста  ?нутраная перакананасць,  што  няма  ?  Сусвеце  н?чога
лепшага,  дасканалейшага, чым усё зямное? ? ц? не перашкаджае гэта людзям на
чужых планетах,  дзе  шмат  што  не  ?кладваецца ?  гатовыя мерк??  Напэ?на,
Тарасев?ч,  падслуха?шы яго думк?,  не стрыма? бы ях?днай рэпл?к?: "Мудрэц".
Бадай, гэта было б справядл?ва. Зараз не час для самакапання...
     У  цясн?не,  куды  Балачан  збочы?,  было  цёмна.  Ён  запал??  л?хтар,
ск?рава?шы прамень пад ног?, прыслуха?ся. Дзьму? вецер, напэ?на, па тутэйшых
вымярэннях шалёны  -  яго  ледзь  прыкметнае супрац??ленне Балачан  адчу?  з
вял?кай прыемнасцю.  Узн?к у  шлемафоне ?  посв?ст,  амаль нячутны,  але ?сё
ро?на жаданы,  быццам данос??ся з ком?на якой-небудзь паля?н?чай хатк?, як?я
пак?нуты на  Зямл? для  аматара? прыроды.  Зно? яго  мозг шука? ?  знаходз??
прывычныя аналог??, ? гэта пачало злаваць Балачана.
     Ён прайшо? цясн?ну аж да наступнай дал?ны, потым завярну? у суседнюю, у
апошнюю,  трэцюю.  Недзе побач з  ?м у  гэты час нараджал?ся ?  жыл? шорах?,
Камай пра ?х адразу паведамля?.  А яму здавалася, што ? цемры цясн?ны н?чога
пабочнага не ?снуе. Напэ?на, ён падума? гэта ?голас, бо Камай спыта?:
     - Ты нешта сказа??
     - Як там у цябе?
     - Звычайна, - ня?пэ?нена адказа? Камай.
     - А дакладней? - Балачан за?важы? яго ваганн?.
     - Пры  тва?м набл?жэнн? шорах? быццам прападаюць ?  потым узн?каюць ужо
за тваёй сп?най. Але я не ?пэ?нены...
     Не паспе? Балачан абдумаць гэту акал?чнасць, як у шлемафоне прагучала:
     - Гэй, вы, варта?н?к? зданя?! П?льнуеце?
     Тарасев?ч не  спа?.  ?  Балачан  адразу  дарава? яму  ?  скептыцызм,  ?
насмешл?васць.
     - Слухай, - тым часам гудзе? Тарасев?ч, звяртаючыся да Камая, - прыкрый
свае лакатары, дай чалавеку пацешыцца натуральнай прыродай.
     Балачан уяв??  сабе,  як  усю  прастору цясн?н пран?зваюць зараз,  н?бы
павуц?нне,  нябачныя  выпраменьванн? панаста?леных на  навакольных  вяршынях
прыбора?,  ?  падума?,  што ?  парадзе ёсць сэнс.  Спадзявацца на  чалавечыя
здольнасц?, дык да канца. Хаця на?рад ц? што гэта магло даць.
     - Выключай, - на ?сяк? выпадак падтрыма? ён Тарасев?ча, - не трэба мяне
страхаваць.
     - Ёсць, - коратка падпарадкава?ся Камай. А Балачан н?бы адчу? наяве, як
раптам апал?  нябачныя промн?-павуц?нк?.  Аж  у  галаве зазв?нела ад  уя?най
пустаты.
     - Не ба?ся, аднак, - напаследак пара?? Камай, - хутка св?танне.
     Балачан з?рну? на гадз?нн?к.  Сапра?ды,  ужо м?нула нямала часу,  хутка
пара вяртацца,  а ён усё яшчэ не прыдума?,  як яму дзейн?чаць,  што шукаць у
гэтых цясн?нах.  Усё навокал было ходжана-пераходжана. Але ? стаяць на месцы
не выпадала,  ? ён патушы? л?хтарык.  Пайшо? у друг? канец дал?ны,  рашы?шы,
што больш не будзе заходз?ць у  цясн?ны.  Ён абм?ну? адну,  другую,  а перад
трэцяй спын??ся,  дз?вячыся,  чаго  раптам яму  так  карц?ць збочыць у  гэту
трэцюю цясн?ну. ? неспадзявана для сябе ?сё-так? павярну?.
     Планета-суседка  перамясц?лася на  небасх?ле ?  цяпер  в?села  ?жо  над
галавой.  У  цясн?не крыху  пасвятлела,  яе  сцены  халодна пабл?сквал?,  як
пакрытыя серабрыстым ?неем.
     Дала  аб  сабе  знаць стома.  Балачан адшука? невял?к? каменны выступ ?
прысе?. Навокал лютава? мароз, а яму было цёпла, утульна. Быццам знаходз??ся
ён  не ?  гарах,  а  ?  салоне зоркалёта.  Таго самага,  на як?м ляце? сюды.
Навейшага галактычнага лайнера.  Гэта цуд сучаснай тэхн?к?.  Нават забываеш,
што  ты  ?  прасторы.  Часам  здаецца,  што  невял?к? зямны  гарадок накрыл?
ка?паком,  падрэзал? зн?зу  ?  зрушыл? з  месца.  Менав?та так?м?  ?я?ляюцца
кал?доры-вул?цы зоркалёта,  пышны сквер на  цэнтральнай плошчы,  што побач з
камандз?рскай рубкай,  басейн-возера з праточнай вадой. ? тут Балачан злав??
сябе,  што бачыць перад сабой зус?м не зоркалёт,  хоць намаляваная ?  думках
карц?на  вельм?  падобная  на  сапра?дную,  а  ц?х?  пасёлак  на  балтыйск?м
узбярэжжы,  дзе ён правё? цэлы месяц перад стартам з Зямл?.  В?даць, успам?н
бы? так? прыемны, што Балачан ледзь не пача? мро?ць. Той так? знаёмы гарадок
раптам змян?? свой  выгляд,  набы?  нейк?я фантастычныя рысы.  Н?бы  ?  адно
зл?л?ся вул?цы ?  дамы,  выцягнул?ся ?гору,  ?  был? яны  не  пабудаваныя як
звычайна,  а  высечаныя ?  каменнай гары,  нав?слай над  шырок?м зеленаватым
зал?вам.  А крыху воддаль у зал?? упадала па?наводная рака. Малюнак бы? так?
ярк?,  што  аж  засвяц??ся ?  вачах.  Балачан нават падума?,  што  ён  нешта
падобнае ?жо  недзе бачы?,  ?накш адкуль такая выразнасць,  ?  тады  зак?ва?
галавой,  заморга? вейкам?,  як  адганяючы насланнё.  ?  зно?  убачы? вузкую
цясн?ну ?  калматы бл?скучы круг планеты-суседк? над  галавой.  Усё стала на
сваё месца.
     - Трэба ж! - засмяя?ся Балачан.
     Таварышы, як?я мо?чк? сачыл? за эф?рам, адразу адгукнул?ся.
     - Што ты? - спыта? Тарасев?ч.
     - Задрама?,  ц? што,  - весела адказа? Балачан, - прых?л??ся ?... Можа,
нават храпака да?, га, не чул??
     Пасмяял?ся,  ?  ?сё.  А  кал? наза?тра Балачан зно? сабра?ся ?  дал?ну,
Тарасев?ч пажартава?:
     - На каменным сенн?чку мякчэй сп?цца.
     - Вазьм? падушку, - дада? Камай.
     Балачан  тольк?  пасм?ха?ся.   Кп?ны  таварыша?  мел?  падставу  -  яму
давядзецца не спаць яшчэ адну ноч.  Трэн?ро?ка - трэн?ро?кай, а галава будзе
не  вельм? ясная.  Разам з  тым ён не мог паслаць каго ?ншага.  Ён пача? ужо
?жывацца ? асяроддзе,  ? яму будзе лягчэй за?важыць любую перамену, кал? яна
здарыцца.  Адно  тольк? -  не  было  ?  яго  пэ?най думк?:  весц? адначасова
наз?ранн? са  станцы? ц? не.  Хаця Тарасев?ч так ?  не растлумачы?,  чаму ён
пара?? Камаю выключыць прыборы, Балачан чамусьц? бы? упэ?нены, што ? парадзе
ёсць пэ?ны сэнс. Таму сказа? Тарасев?чу:
     - Пабудзь сёння на базе.
     - М?стыка! - абуры?ся Камай.
     - Дзе здан?,  там за?сёды д'ябальшчына,  -  захо?ваючы сур'ёзны выгляд,
устав??  Тарасев?ч ?  горача,  можа,  трох?  гарачэй,  чым  вымага?  момант,
паабяца?: - Адасплюся...
     Ён  больш н?чога не  дада?.  Балачану вельм? хацелася спытаць,  што  ён
зараз думае.  Але не адважы?ся.  Гэты хлопец перш сам упэ?н?цца,  а тады ?жо
скажа.  ?накш слова з  яго  не  выцягнеш,  усё  на  жарт  пусц?ць.  А  то  ?
што-небудзь з'едл?вае ?леп?ць.  Вось ? прыходз?цца чакаць,  пакуль яго думка
сама выспее.
     - Я  там  буду,  -  коратка  сказа?  Балачан  таварышам на  разв?танне,
махну?шы рукой у бок станцы?.
     - Адрас стары,  -  не ?трыма?ся Тарасев?ч,  -  дал?на Шораха?,  цясн?на
Летуцення?.
     - Не  забудзь  зап?саць у  Атлас,  -  пак?ну?  за  сабой  апошняе слова
Балачан.  Але,  дабра?шыся да месца,  усё-так? ?спомн?? прыдумку Тарасев?ча.
Трапна сказана,  можа  прыв?цца.  Вось так,  напэ?на,  ?  з'я?ляюцца назвы ?
геаграф?? ? астраном??,  а мы потым до?га шукаем у ?х нейк? асабл?вы сэнс. А
яго часцей за ?сё няма, назва - дз?ця хв?л?ны, плод фантаз?? жарта?н?ка.
     У  дал?не ?сё было як учора.  За выключэннем аднаго -  спакою Балачана.
Раз за разам абыходз?? ён цясн?ны,  прысаджва?ся на той самы каменны выступ,
на  як?м надоечы ледзь не  засну?,  нецярпл?ва ?скаква? ?  крочы? далей.  Ён
чагосьц?  чака?,  спадзява?ся,  што  менав?та сёння  адбудзецца з  ?м  нешта
незвычайнае.
     Св?танне засц?гла яго  пабл?зу грав?лёта.  Спачатку над  базай акрайчык
чорнага неба  набрыня? цяплом,  пасвятле?.  Потым  у  прамежку пам?ж горным?
вяршыням? бл?сну? серп Лаланда.  Ён по?н??ся на вачах, ? разам з гэтым дзень
з гор апуска?ся ? дал?ну.
     Балачан зрушы? з  месца грав?лёт,  ?мкл?ва ?змы? у вышыню.  Дал?на з яе
трыма  цясн?нам? засталася далёка зн?зу.  Ён,  н?бы  разв?тваючыся з  ёю,  у
апошн? раз з?рну? ун?з,  ? раптам у яго трывожна скаланулася сэрца. Нешта да
болю знаёмае ?бачылася яму ? гэтых абрысах.  ? тады прыйшло адчуванне нечага
прыемнага, значнага, што не?забаве адбудзецца з ?м. На базу Балачан вярну?ся
заспакоены, у добрым настро?.
     Таварышы ?жо знаходз?л?ся ? лабараторы?. Камай варажы? над дэшыфратарам
электрамагн?тных с?гнала?.  Тарасев?ч сядзе? воддаль, трымаючы на твары м?ну
абыякавасц?.  Балачан тольк? пасм?хну?ся сам  сабе:  Тарасев?ч бы?  у  сва?м
амплуа скептыка.
     - Каго лов?ш? - спыта? Балачан у Камая.
     - Твой вопыт пераймае, бачыцца яму друг? Палукс, - замест Камая адказа?
Тарасев?ч.
     - Ты  тады  прачыта? чужую перадачу,  -  Камай ужо  прывык да  выбрыка?
Тарасев?ча ?  не звярну? на яго ?ваг?,  -  а  што,  кал? нашы шорах? таксама
чыясьц? перадача? Х?ба гэтага не можа быць?
     - Думаеш?  -  няпэ?на прамов?? Балачан,  а самому раптам са здз??ляючай
выразнасцю  прыгадалася  дал?на  ?  цясн?ны.  -  Думаеш?  -  па?тары?  ён  ?
пажартава?:   -  Мы  не  ?сё  ?меем  чытаць,  -  злав??шы  напружаны  поз?рк
Тарасев?ча, дада?: - Напрыклад, думк?. Што думае зараз наш лекар?
     Тарасев?ч,  як? выконва? у  ?х экспедыцы? абавязк? доктара,  насмешл?ва
адпарырава?:
     - Ну,  гэта яшчэ старажытныя ?мел?.  Я  думаю,  што  вы  на  ма?х вачах
вар'яцееце. Проста, пра?да?
     Балачан, аднак, падума?, што зус?м не так проста. Яму зно? здалося, што
Тарасев?ч нешта мае на ?вазе, тольк? не рашаецца выказаць услых. В?даць, яго
думка можа  здацца абсурднай,  а  ён  н?чога так  не  ба?цца,  як  паказацца
смешным. Бяда з моладдзю. Кольк? ц?кавых ?дэй, напэ?на, вось так застаецца ?
цян? з-за амб?цы? ?  ?мо?насцей.  ?  не падыдзеш да чалавека нават з  цёплым
словам,  не прыме.  Балачан уздыхну?: мала яму шораха?, дык яшчэ ? Тарасев?ч
са сва?м? недамо?кам?.
     Электра?сыпляльн?к  дзейн?ча?  хутка.  Балачан  паспе?  улав?ць  тольк?
пачатак нейкай дз??най,  як яму здалося,  размовы таварыша?,  як яго агарну?
глыбок? сон.
     Балачан спа?  ро?на  шэсць адмераных ?м  для  адпачынку гадз?н.  Аднак,
прачну?шыся,  яшчэ до?га ляжа? ?  дума?.  Па-першае,  яму адразу ?спомн?лася
апошняя пачутая ?м  фраза,  сказаная Тарасев?чам:  "У  старога ёсць нюх,  ён
словам? не к?даецца".  ?  па-другое,  сон.  Звычайна,  засынаючы з дапамогай
усыпляльн?ка,  яны н?чога не сн?л?.  Сёння гэта парушылася.  Сон прыв?дз??ся
выразны,  быццам ява.  Хаця  наяве н?чога гэтага,  вядома,  не  было.  Гара,
парэзаная цясн?нам?,  не мела н?чога агульнага з  гмахам?,  як?я ён убачы? у
сне. Падобна на тое, што ? яго разгульваюцца нервы. Бо кал? ? сне бачыш тое,
што хаце? бы  ?бачыць у  сапра?днасц?,  трэба звяртацца да доктара.  Балачан
усм?хну?ся,   падня?ся  з  ложка,   пача?  апранацца.  Ён  бы  звярну?ся  да
Тарасев?ча,  каб не яго словы пра нюх.  Напэ?на,  Тарасев?ч з  Камаем вельм?
вераць у  непагрэшнасць свайго камандора,  а  ?  так?м выпадку аб'екты?насц?
чакаць цяжка.  Трэба  пазба?ляцца трызнення? самому,  знайшо?шы якую-небудзь
ц?кавую г?потэзу, што захап?ла б ? яго, ? таварыша?.
     Аднак,  кал? Балачан выказа? гэту сваю думку,  сказа?шы,  што ?  дал?не
больш раб?ць няма чаго, хлопцы нечакана для яго за?парц?л?ся.
     - М?тус?шся, - зазначы? коратка ? з'едл?ва Тарасев?ч.
     - Давай давядзём да канца пачатае,  -  не згадз??ся ? Камай, - хочаш, я
паеду замест цябе.
     - Вын?ка? жа няма, - паспрабава? пераканаць Балачан.
     - У нас наперадзе шмат часу,  каб дазвол?ць сабе не спяшацца,  - сказа?
Камай.
     Можна было  выкарыстаць сваё станов?шча к?ра?н?ка экспедыцы? ?  загадам
змян?ць напрамак работы.  Але  Балачан не  хаце? прымяняць уладу -  не  было
вартай альтэрнатывы таму, што яны раб?л? да гэтага часу.
     Камай вярну?ся да дэшыфратара, Тарасев?ч паеха? на наз?ральную станцыю,
а Балачан пача? рыхтавацца да чарговага блукання па дал?не.
     Ночы  ?  экватарыяльнай паласе Каменнага мячыка был?  падобныя адна  на
адну.  ?  Балачану хутка здалося,  што ён н?бы ?  не вярта?ся на базу,  а як
прыйшо? сюды за?чора, так ? застава?ся ?се тры дн?. Гэта было кепска. Нельга
ж  чакаць,  што  ты  ?бачыш нешта там,  дзе  табе ?сё ?я?ляецца аднастайным,
знаёмым ?  нават абрыдлым.  А ног? сам? несл? яго да таго каменнага выступу,
на як?м ён адпачыва? надоечы.
     Стомы  не  было,  але  Балачан усё  ро?на се?.  Яркая суседка Каменнага
мячыка пав?сла над  галавой.  Яна  выглядала большай,  чым  з  Зямл? здаецца
Венера,  ?  нават сляп?ла вочы.  Балачан зажмуры?ся ? тады зно? успомн?? той
прыбалтыйск? гарадок.  Думк? пацякл? павольна,  лян?ва,  як у чалавека,  як?
пачынае засынаць.  Балачану было неахвота прац?в?цца гэтаму стану. Ён уя?ля?
жо?ты пляж,  на як? накатвал?ся пен?стыя шэрыя хвал?,  людзей,  што выбягал?
разам з хвалям? на бераг ? з ходу к?дал?ся на нагрэты гарачым сонцам пясок.
     На  момант Балачан н?бы збоку паглядзе? на  гэту карц?ну ?  тады ?бачы?
сярод загарэлых цел сябе. Вось ён павярну?ся да суседа, загавары? з ?м. "Мой
апошн? дзень", - паведам?? сусед. "Куды?" - спыта? ён. "Дадому, на Марс". На
Марс дык  на  Марс.  Больш яны н?  пра што не  гаварыл?,  Балачан гэта добра
памятае. Але яму раптам уяв??ся працяг той размовы, н?бы сусед расказва? пра
Марс,  а ён,  Балачан,  бачы? усё гэта,  тольк? не са сло? суседа, а так, як
быццам усё было на Марсе з ?м асаб?ста. Да дэталя?. ? пры гэтым ён увесь час
здз??ля?ся,  што н?бы сам сабе задае пытанн?:  як пабудаваны планеталёт,  як
выглядае  марс?янск?  ландшафт.   Ад   гэтых  успам?на?  мастк?  непрыкметна
перак?нул?ся на  Каменны мячык.  ?  як  тады,  горы  пачал?  набываць абрысы
фантастычных пабудо?.  Потым каменны выступ, на як?м ён зараз сядзе?, зда?ся
зус?м не выступам, а прыступкай высокага ганка перад зачыненым? дзвярыма...
     ? тут Балачан схамяну?ся,  памата? галавой, адганяючы дакучл?вы прыв?д.
З?рну? на гадз?нн?к. Дзве гадз?ны ? восем хв?л?н. Да св?тання яшчэ до?га. Ён
уста?,  адышо?  некальк? крока?,  пастая?,  зно?  з?рну? на  гадз?нн?к.  Час
цягну?ся вельм? марудна.  Прайшло ?сяго пяць хв?л?н.  ? раптам яго як павяло
сесц? на выступ зно?.
     Спадарожн?ца Каменнага мячыка апусц?лася за горы, у цясн?не стала зус?м
цёмна,  ? Балачан вобмацкам знайшо? свой выступ. Гэта было дарэчы, бо галава
зраб?лася цяжкай,  як  пасля  напружанай,  працяглай працы.  Ён  паспрабава?
расслаб?цца.  Галаве палягчэла,  але  затое  вярнул?ся ранейшыя фантастычныя
прыв?ды.   Незнаёмае,   незямное  пасел?шча  дз??най  арх?тэктуры.  Будынк?,
падобныя на скалы,  нав?слыя над шырокай ракой,  пакрытай лёгк?м рабац?ннем.
Над  ?м? ззяе блак?тнае неба.  А  потым пачалося нешта незразумелае.  Вада ?
рацэ заклуб?лася парай,  неба пацямнела,  ?  на ?м выступ?л? зорк?,  як?х не
магло загас?ць нават дзённае свяц?ла.  Лаланд?  Балачан падума?,  што вельм?
падобна,  ?  тады  за?важы? новае падабенства:  высахлая рака  нагадвала ?жо
знаёмую яму дал?ну.
     "Зно? тое ж самае!" - м?льгнула ? галаве. Балачан аж раззлава?ся, хаце?
устаць ?  пайсц? ?...  заста?ся.  Бо  раптам падумалася,  што  варта было  б
паглядзець,  чым усё гэта скончыцца.  ? сапра?ды,  у дал?не тым часам пачал?
разгортвацца новыя падзе?. У адной са скал-пабудо? з'яв?лася шчыл?на, ? ? ёй
паказалася нешта круглае,  як чалавечая галава ? гермашлеме. Балачан м?жвол?
напружы?ся,  быццам мог  разглядзець,  хто  гэта там выторкваецца са  скалы.
Дз??на,  але  ён  убачы? вочы.  Як  чалавечыя.  Яны  глядзел? праз  абалонку
гермашлема з  непрытоеным сумам.  Балачан аж  сцепану?ся пад гэтым поз?ркам.
Гермашлем павярну?ся сюды-туды ? схава?ся ? шчыл?не,  а следам зн?кла ? сама
шчыл?на.  Балачан адчу?,  што  яго пак?даюць с?лы.  Але перш чым ён  страц??
прытомнасць,  яму  яшчэ  ?яв??ся незнаёмы касмадром,  ?мкл?вы ?злёт ракеты ?
маленькая зорачка ? невядомым сузор'?.
     - Балачан,  га  Балачан?  -  гэты  покл?ч  пачу?ся Балачану як  далёк?,
несапра?дны,  адрасаваны камусьц? чужому. - Я зараз! - на гэты раз ён пазна?
голас ? здз?в??ся,  чаго ?схвалява?ся Тарасев?ч.  ? раптам успомн?? усё, што
яму няда?на прыв?дз?лася.
     - Ты  засну??   -  пыта?ся  Тарасев?ч,  саджаючы  грав?лёт  пабл?зу  ад
Балачана.
     Балачан ак?ну? яго  нев?душчым поз?ркам,  ён  усё яшчэ не  мог вырвацца
з-пад улады сва?х трызнення?.
     - Пайшл?, - мякка, як да хворага, звярну?ся да яго Тарасев?ч ? ?зя? пад
руку.
     Балачан паслухмяна ?ста?  ?  нечакана ?  для  сябе,  ?  тым  болей  для
Тарасев?ча папрас??:
     - Я хачу паглядзець твой сённяшн? дзённ?к.
     Тарасев?ч уважл?ва з?рну? на яго ? павярну? да станцы?.
     - А ведаеш,  - сказа? Балачан, кал? яны ?вайшл? ? памяшканне станцы?, -
я ?жо добра сябе адчуваю.
     Тарасев?ч мо?чк?  падвё?  яго  да  стала,  дзе  знаходз?л?ся зап?сы  аб
сённяшн?м дзяжурстве. Балачан узя? ?х у рук? ? апусц??ся ? крэсла.
     - Так яно ?  ёсць.  З  дзвюх васьм? да  дзвюх трынаццац? ты  прасвечва?
цясн?ны.
     - Ну  ?  што з  таго?  -  Тарасев?ч зно? раб??ся сам?м сабой.  -  Як  я
разумею, ты на мяне за гэта не кры?дуеш?
     - Наадварот...
     - Вось як!  -  задаволена сказа? Тарасев?ч.  Ён  праверы?,  ц? ?ключана
сувязь з базай, ? спыта?: - Ты нас чуеш?
     - Чую! Што там у вас? - нецярпл?ва крыкну? Камай.
     - Зараз прыедзем, Балачан пра?нфармуе.
     Камай ледзь дачака?ся ?х.
     - Так?я справы,  -  сказа? Балачан,  кал? яны з  Тарасев?чам,  ск?ну?шы
скафандры,  усел?ся ва  ?тульным салоне базы.  -  Гэтыя шорах?,  за як?м? мы
ганял?ся стольк? часу,  хутчэй за ?сё с?гналы.  Ты,  Камай, прав?льна ?лав??
сутнасць праблемы.  Так, с?гналы, - працягва? ён, - пак?нутыя для нас ц? нам
падобных кол?шн?м? абарыгенам? планеты. Удалая ?м?тацыя б?ятока?. Думаю, што
перадатчык знаходз?цца недзе пабл?зу, у раёне дал?ны. Мажл?ва, нават схаваны
над выступам,  на  як?м мяне агортвал? ?спам?ны аб Зямл? ?  пасля прыходз?л?
прыв?ды.  А мажл?ва, перадатчык? раск?даны па ?сёй планеце, гэта нават больш
верагодна. Адчу?шы нашы б?яток?, яны потым прымушаюць нас мысленна адказваць
на пытанн? аб нас, людзях, аб нашых гарадах, ладзе жыцця. На?рад ц? а?тамату
гэта патрэбна як  звестк?.  Хутчэй за  ?сё ён  пав?нен упэ?н?цца,  што склад
думак,  прынцып мыслення ? ? яго гаспадаро?,  ? ? ?стот,  што трап?л? ? поле
яго  дзейнасц?,  аднолькавы,  што мы  можам зразумець адз?н аднаго.  ?  тады
перадатчык "расказвае" разумным прышэльцам пра  лёс  планеты ?  цыв?л?зацы?,
якая тут некал? была.  Натуральна,  усё гэта бегла,  штрыхам?.  Але гало?нае
ёсць - былая цыв?л?зацыя паслала вестку сабе падобным.
     - Што карысц? з тае вестк??  -  прамов?? Камай,  уражаны неверагоднасцю
паведамлення Балачана. - ?х сам?х да?но няма.
     - Хто ведае?  -  не згадз??ся Балачан. - Кал? я прав?льна зразуме?, усё
не так проста,  як ты думаеш. Псторыя гэтай планеты нагадвае мне марс?янскую
- тая  ж  паступовая страта  атмасферы,  абязводжванне,  зн?кненне ?мо?  для
жыцця. Але жыхары Каменнага мячыка падрыхтавал?ся да такога павароту падзей.
Мне здаецца,  яны перасял?л?ся ? ?ншае месца.  Тое сузор'е, якое я ?бачы?, а
дакладней,  зорачка ? ?м,  в?даць, ? ёсць гэта месца. Сузор'е мне незнаёмае,
але так ? пав?нна быць.  Мы ж ведаем зорк? тольк? па зямным уя?ленн?. Адсюль
сузор'? выглядаюць ?накш.  Аднак,  думаю,  я  змагу намаляваць яго,  ?  нашы
астраномы, зна?цы космасу дакладна скажуць, дзе гэта. Ну, ды гэта ?жо клопат
спецыял?ста?.  А  мы  сваю  задачу,  здаецца,  выканал?,  разгадал? сутнасць
шораха?.
     - Ц?кава... - прамов?? Камай ? з?рну? на Тарасев?ча: - А ты што ма?чыш?
     Той пац?сну? плячыма.
     - Каб не наш доктар,  - засмяя?ся Балачан, - я хутчэй за ?сё прайшо? бы
м?ма  гэтага адкрыцця.  Проста дума? бы,  што  мне  ?ся  гэтая фантасмагорыя
прыв?дз?лася.
     - Прышый-прысцябай, - буркну? Тарасев?ч, захо?ваючы абыякавы выгляд.
     - К?нь ты,  не блазнуй,  -  з прыкрасцю сказа? Балачан,  -  мы славу не
дзел?м.  Але менав?та ты непрыкметна падштурхо?ва? мяне да адз?на прав?льных
дзеяння?.  Я  надта  добра ведаю цябе,  каб  прапусц?ць твой  нават маленьк?
намёк.  Ты  сумнява?ся,  прав?льна,  таму ?  не  гавары? прама,  але  ты  не
выключа?, што справа прыме так? паварот. Ц? не так?
     - Выдумшчык!
     - Пама?чы ты,  -  абуры?ся Камай,  -  дай даслухаць.  Згодзен, Балачан,
шорах? -  гэта б?яток?,  як?я н? мы,  н? Туравец не магл? расшыфраваць.  Але
чаму зн?кала сувязь?
     Балачан падума? ? адказа?:
     - Гэтага я не ведаю.  Спытаеш,  як вернемся,  у ?нжынера?. Бо да нашага
выпадку,  спадзяюся,  гэта дачынення не мае.  - Ён уста? ? сказа?: - Пайшл?,
сябры, складзем паведамленне на Зямлю.
     Балачан выйша?  першы,  за  ?м  крану?ся Тарасев?ч.  Абодва  спакойныя,
будзённыя,  быццам н?чога незвычайнага не адбылося. Камай паглядзе? ?м услед
? абурана ? разам з тым з захапленнем сказа?:
     - Крэмн?!..

Популярность: 13, Last-modified: Sun, 26 Oct 2003 09:52:54 GMT