---------------------------------------------------------------------
     У.Шыц?к. "У час не вярнул?ся", "Мастацкая л?таратура", М?нск, 1975
     OCR & SpellCheck: Zmiy (zmiy@inbox.ru), 20 л?пеня 2003 года
     ---------------------------------------------------------------------

     Пройдзе час,  з  зямных касмадрома? возьмуць старт вял?зныя зоркалёты ?
нак?руюцца да далёк?х галактык.
     Магчыма,  гэта адбудзецца ?жо ?  наступным стагоддз?,  магчыма,  значна
пазней.  Але  наша  мара не  хоча чакаць,  мы  ?жо  цяпер хочам ведаць,  што
напаткае бясстрашных астралётчыка? у  бясконцай прасторы.  Аб  ?х  прыгодах,
лёсе ? знаходках расказваецца ? гэтым зборн?ку фантастычных апавядання?.


     На стук адказала ц?шыня.  Пасько пачака? хв?л?ну ?  зно? паднёс руку да
дзвярэй.  Але,  не дацягну?шыся да ?х, апусц??. Ён уяв?? сабе высокую ф?гуру
кап?тана,  сх?леную  над  сталом,  нахмураны лоб,  поз?рк,  затуманены болем
страты, ? адступ??.
     ?х засталося пяцёра -  Пунтус ? Марцал?с на "Валдай" не вярнул?ся,  усе
тэрм?ны скончыл?ся яшчэ ?чора.  ? тады чацвёра з эк?пажа прыйшл? да кап?тана
? папрас?л? паслаць ?х на пошук?.
     Кап?тан выслуха? ?х  ?  сказа?,  што падумае.  Пасько веда?,  аб чым ён
будзе думаць:  с?туацыя ж па?тарылася.  Кал? не вярну?ся Пунтус, да кап?тана
яны  хадз?л?  ?пяцёх.  На  пошук?  бы?  пасланы Марцал?с.  ?  ён  таксама не
вярну?ся.  Двое з сям? ды яшчэ аварыя рухав?ка -  гэта ?жо бадай катастрофа.
Пасько разуме? ваганн? кап?тана -  той хаце? адрамантаваць рухав?к ? вярнуць
"Валдай" на Зямлю. Але ён разуме? ? ?ншае: н?хто з ?х, у тым л?ку ? кап?тан,
не даруе сабе, кал? не даведаецца, што здарылася з таварышам?.
     Выкл?к да  кап?тана прагуча? па ?нутранай сувяз? як с?гнал трывог?.  Ён
заста? Пасько на тым жа месцы - ля дзвярэй. Пачака?шы секунду-другую, Пасько
рашуча пераступ?? парог.
     - Сядай, - не пачынаючы размовы, кап?тан паказа? на крэсла.
     Увайшл? ? астатн?я члены эк?пажа.
     Кап?тан узня? галаву ? до?г?м п?льным поз?ркам абвё? сва?х таварыша?.
     - Што будзем раб?ць? - спыта? ён.
     - Шукаць!
     Кап?тан у  знак згоды сх?л?? галаву.  Агледзе?шы свой парадзелы эк?паж,
сказа?:
     - Паедзе Пасько. - Падума?шы, дада?: - Ён - апошн?.
     Тольк? зараз Пасько зразуме?, чаго каштавала кап?тану гэтае рашэнне. Ён
неяк  аж  пастарэ?  за  апошн?я  сутк?,  яго  до?гая  ф?гура  здавалася яшчэ
да?жэйшай, а вакол вачэй густой сеткай паглыбел? маршчынк?.
     З каюты кап?тана ?се выходз?л? мо?чк?.  ? Пасько веда? прычыну. Кожны з
?х адда? бы жыццё,  ратуючы таварыша?,  ? таму н?хто не мог згадз?цца, што ?
выпадку яшчэ адной ня?дачы ?м прыйдзецца вяртацца.  Але яны разумел? ?  тое,
што,  прымаючы рашэнне,  кап?тан бра? на  сябе не тольк? вял?кую адказнасць.
Ратуючы ?х, жывых, ён ужо н?кол? не зможа апра?дацца ? перад тым?, мёртвым?,
як?я, можа, жывуць ? чакаюць дапамог?, ? перад сва?м сумленнем.
     Зб?раючыся ?  дарогу,  Пасько  дума?,  што,  напэ?на,  кап?тан усё-так?
дапусц?? памылку.  Не  цяпер.  А  тады,  кал?  адправ?? першага разведчыка -
аднаго,  а  не  двух.  Магчыма,  удвух яны  лепш арыентавал?ся б,  сустрэ?шы
небяспеку,  што чакала ?х у  катлав?не.  Кап?тан паспадзява?ся,  мабыць,  на
ахо?ныя  здольнасц?  а?тамата?,  бо,  павага?шыся,  катэгарычна сказа?,  што
паедзе  адз?н  разведчык.   Але   а?таматы,   здаецца,   не   апра?дал?  яго
спадзявання?.
     Катлав?на пачыналася з  ра?н?ны,  на  якой зраб?? пасадку "Валдай".  Ад
карабля  да  яе  было  каля  чатырохсот к?ламетра?.  Сама  па  сабе  яна  не
зац?кав?ла  б  касмана?та?,  як  ?  ?весь  Бальдар  -  гэта  с?няя  планета,
пазба?леная атмасферы ?  як?х-небудзь прыкмет жыцця.  Для ?х  ён  бы? тольк?
часовай  пасадачнай пляцо?кай.  Але,  аблятаючы  Бальдар,  у  катлав?не  яны
за?важыл? с?гарападобнае цела, якое вельм? нагадвала зямныя зоркалёты ранняй
касм?чнай эпох?.
     Пасько выеха? на ?сюдыходзе, кал? яшчэ была ноч.
     Электронны вадз?цель вё?  усюдыход пла?на,  амаль без  штуршко?.  Нават
здавалася,  што наогул няма н?якага руху. ? тады Пасько, паглядаючы на ярк?я
аднастайныя зорк? чужога неба,  уя?ля? сябе ? каб?не касм?чнага карабля, як?
згуб??ся  ?  бясконцай  прасторы.   Выб?раючы  зручную  дарогу,   электронны
вадз?цель раб?? паварот, усюдыход уздрыгва?, ? тады Пасько вярта?ся да думак
аб сва?м станов?шчы.
     Ён  не бая?ся.  Яму тольк? хацелася хутчэй разабрацца,  што ж  усё-так?
здарылася з таварышам?.
     Перад  выездам  ён  разам  з   кап?танам  яшчэ  раз  прагледзе?  здымк?
катлав?ны.  Усё тое ж  самае:  у непрыступных скал?стых гарах,  нав?слых над
абрывам, узвыша?ся бл?скучы с?гарападобны прадмет з купалам наверсе.
     - Думаеш, зямны? - спыта? тады Пасько.
     - Хутчэй за ?сё, - адказа? кап?тан. - Падабенства вял?кае.
     Пасько здалося,  што  ён  хаце? нешта сказаць яшчэ,  але  не  сказа? ?,
разв?тваючыся, тольк? к??ну? галавой.
     Вяршын?  гор  святлел?  -   пачына?ся  дзень.   А  тут,   у  катлав?не,
беспрасветная цемра на  кожным метры яшчэ  супрац??лялася халодным праменням
ран?шняга бальдаравага сонца, як?я н?бы сцякал? з гор.
     Серабрысты  купал  бы?  на  ранейшым  месцы,  вытыркаючыся з-за  кальца
скал?стых  п?ка?.  Ад  увахода  ?  катлав?ну да  гэтага  купала  заставалася
к?ламетра? пяць.  Пасько  навё?  тэле?стано?ку.  На  экране ружовым? ?скрам?
?спыхнул? скалы ? сярод ?х - купал. Нерухомы, як манумент, як помн?к. Пасько
падума?,  што,  напэ?на,  ?  яго сябрам гэты зоркалёт здава?ся своеасабл?вым
помн?кам узлёту чалавечага розуму.  ? раптам першае сумненне, яшчэ няяснае ?
слабае, варухнулася ? яго галаве, пасея?шы ? сэрцы трывогу.
     Далей дарог? не было, бо побач стаял? яшчэ два ?сюдыходы, пак?нутыя тут
Пунтусам  ?  Марцал?сам.  Пасько  выключы? рухав?к,  зразуме?шы,  што  далей
давядзецца ?сц? пехатой.
     Перш  чым  пайсц?,   ён  зно?  паглядзе?  на  купал.  Малюнк?  падобных
зоркалёта? ён  помн?? з  падручн?ка?,  па як?х некал? вучы?ся ?  штурманскай
школе.  Гэта,  несумненна,  бы? зоркалёт, пабудаваны на Зямл?. Адна з першых
мадэлей,  здольная разв?ваць субсветавую хуткасць, пабудаваная амаль дзвесце
гадо? назад.  Дзвесце гадо?!  Халодныя мурашк? пабегл? ? Пасько па сп?не. Ён
н?бы дакрану?ся да с?вой м?ну?шчыны, якая выпадкова прыадкрыла перад ?м адну
са сва?х траг?чных старонак.
     Першым жаданнем было к?нуцца да  знаходк?.  Ён  ужо бы? зраб?? некальк?
крока?,  але авалода? сабой ? спын??ся.  Гэты ж самы купал бачыл? ? Пунтус з
Марцал?сам.  Яны,  мабыць,  таксама  адразу  ж  к?нул?ся  да  зоркалёта,  не
радз?рава?шы папярэдне на  "Валдай".  Чаму?  Адз?н з  ?х бы? п?лот,  друг? -
?нжынер.  Яны, в?даць, пазнал? зоркалёт, можа, нават нешта аб ?м ведал? ? не
пал?чыл? патрэбным паведам?ць кап?тану. Што яны ведал? пра зоркалёт?
     Пасько вярну?ся да машыны,  закадз?рава? пытанне ?,  стрэл??шы ракетай,
якая    вынесла   ?гару   зонд-антэну,    перада?   дэпешу   на    "Валдай".
Адказ-радыё?мпульс прыйшо? ро?на праз тры  хв?л?ны.  А  яшчэ праз пятнаццаць
секунд Пасько прачыта?:  "Зоркалёт с?стэмы КЗСХ.  Два не вярнул?ся адпаведна
186 ? 172 гады назад. Першы ляце? да Альфы Цэнта?ра, друг? - да С?рыуса".
     Гэтыя  звестк? не  вельм? праясн?л? абстано?ку.  Тое,  што  зоркалёт не
вярну?ся на Зямлю, в?давочна ? так. Трэба было спадзявацца тольк? на сябе. ?
Пасько зно? пача? думаць,  што ж  раб?л? яго таварышы далей.  Хутчэй за ?сё,
пазна?шы зямны зоркалёт, яны паспяшал?ся дайсц? да яго. Гэта зус?м зразумелы
пары?, але ?менна ? ?м, магчыма, ? та?лася сама небяспека.
     Горы,  стромк?я ? вел?чна спакойныя,  высачэзнай сцяной дыб?л?ся на тым
баку катлав?ны.  Н? Пунтус, н? Марцал?с не паспел? б да ?х нават дабрацца за
так? час, ды ? гэтым не было патрэбы. ?х шлях, безумо?на, ляжа? да зоркалёта
- праз плато, пасечанае скалам? ? раскол?нам?. Тольк? тут ?х ? трэба шукаць.
     Узвал??шы на плечы скрынку з радыёперадатчыкам ? запасам зонда?-антэн ?
прычап??шы да пояса плазменны нож,  як? пры выпадку мог паслужыць ?  зброяй,
Пасько  з  лакатарным шукальн?кам у  руках  рушы?  напрастк? праз  плато  да
цясн?ны.
     На  нейк?  час  серабрысты  купал  зн?к  з  вачэй,  заслонены  каменным
эскарпам.  Пасько апыну?ся ? цемры,  прыц?шы? хаду ? з зайздрасцю глядзе? на
ружовыя вяршын?.  Л?хтар дава?  мала  карысц?,  ён  асвятля? тольк? маленьк?
кружочак пад нагам?.  Пасько падума?, што, можа, недзе побач, у якой-небудзь
раскол?не ? знайшл? свой апошн? прытулак яго таварышы,  спяшаючыся, як ? ён,
да зоркалёта.
     Нарэшце святло пран?кла ? ? цясн?ну.  На?кола ?сё за?скрылася м?рыядам?
кропелек-вясёлак.   Пасько  аж  зажмуры?ся.  Кал?  яго  вочы  пад  акулярам?
светаф?льтра? прывыкл? да  яркага святла,  ён узабра?ся на бл?жэйшы выступ ?
?важл?ва агледзе? наваколле.  Таварышы магл?  ?сц?  тольк? гэтым шляхам,  бо
абочыны был?  зус?м  непраходныя.  Але  н?што  яму  не  нагадвала,  што  тут
кал?-небудзь  праходз?? чалавек,  -  н?к?м  не  кранутая  цал?на,  ма?кл?выя
суровыя каменн?...
     Пасько  перал?чы? запас  зонда?-антэн  ?,  падума?шы,  пасла?  на  базу
с?гнал: "Н?чога новага". Атрыма?шы адказ, уздыхну? ? пайшо? далей.
     Зоркалёт адкры?ся рапто?на,  як тольк? цясн?на перайшла ? катлав?ну. Да
яго заставалася метра? шэсцьсот,  бадай, яшчэ больш няро?нага ? небяспечнага
шляху.  Пасько  не  адрываючыся глядзе?  на  горды  проф?ль  зоркалёта,  што
сх?л??ся вунь там, над безданню, ?, нават нах?лены, захава? ?мкл?васць сва?х
л?н?й.  Якая  прыгажосць!  Пасько  м?мавол?  захапля?ся тварэннем чалавечага
ген?я ? адчува?, як рапто?ны прыступ туг? сц?скае сэрца.
     Зоркалёт выгляда? як жывы,  але смяртэльн'а паранены ас?лак.  Бл?скучая
метал?чная абшы?ка  там-сям  не  вытрымала  выпрабавання? прасторы  -  чужая
атмасфера, метэарыты пак?нул? свае адб?тк? на яго некал? люстраной паверхн?.
     Пасько  перабра?ся на  суседнюю  скалу,  панарама агляду  павял?чылася.
Зоркалёт ста? бачны амаль да к?ля.  ? Пасько за?важы? тое, што дагэтуль было
схавана ад  яго ?  што ?раз?ла яго да  глыб?н? душы.  Вузкая трэшчына чорнай
змяёй  па?зла па  корпусе зн?зу ледзь не  да  палав?ны цела  карабля.  Гэта,
напэ?на, ? азначала катастрофу. Мо да?нюю, а мо ? зус?м няда?нюю.
     Зно? яго  першым парывам было бегчы як  найхутчэй да  карабля.  ?  зно?
Пасько прымус?? сябе  стрымацца.  Пунтус ?  Марцал?с н?бы  стаял? перад  яго
вачыма.  Ён падума?,  што тыя,  напэ?на, пабегл? да яго напрастк?. Гэта было
лаг?чна.  Але яны не ведал?, што не вернуцца. А ён гэта веда? ? абавязан бы?
узважваць кожны крок.
     Пасько прысе? на камень, зменшы? напружанне электрычнага ацяпляльн?ка ?
скафандры.  Свежы  струмень халоднага к?слароду абсушы?  спацелы лоб,  стала
крыху  лягчэй.  Пасько пача? думаць больш разважл?ва.  Ён  дапуска?,  што  з
абодвума яго таварышам? магло здарыцца выпадковае няшчасце.  Аднак ?х рацы?,
забяспечаныя  моцным   ахо?ным  панцырам,   маючы   а?таномнае  энергетычнае
жы?ленне,  пав?нны дзейн?чаць яшчэ некальк? соцень гадз?н.  Хваля - вядомая.
Такая ж,  як  ?  ?  яго.  ?  на  ёй  цяпер няма н?воднага гуку.  Ня?жо нешта
затрымл?вае хвал??
     У  Пасько был?  дзве  магчымасц?,  каб  распачаць пошук?.  Адна,  больш
пэ?ная,  - пайсц? да зоркалёта, другая - агледзець мясцовасць вакол карабля.
Ён бы? упэ?нены,  што з зоркалёта пачынал? таварышы,  прынамс?,  адз?н з ?х,
хутчэй  за  ?сё  Пунтус,  першы.  Пунтус  не  вярну?ся.  Гэта  пав?нна  было
насцярожыць  Марцал?са,   ?   той,   асцерагаючыся  чагосьц?   невядомага  ?
небяспечнага,  напэ?на,  не пайшо? напрастк?,  а выбра? кружны шлях -  больш
до?г? ?  больш пэ?ны.  ?  таксама не вярну?ся.  Значыць,  любая дарога хавае
ро?ную долю пагрозы. Пасько ?здыхну? ? пайшо? напрастк?.
     Нялёгка  было  за?важыць  сляды  каго-небудзь  з  касмана?та?  у  гэтым
каменным гушчары.  Поз?рк м?мавол? нак?рава?ся ?  бок горнага хрыбта.  Зараз
пад ярк?м? праменням? ён  здава?ся намнога прыгажэйшым,  чым тады,  кал? яго
Пасько бачы?  з  ра?н?ны.  У  беспаветраным асяроддз? скалы  был?  на  дз?ва
рэльефныя,  без  па?ценя?,  афарбаваныя ?  дз?восныя колеры.  Любуючыся ?м?,
Пасько,  аднак, не забыва?, што за гэтым хараством та?лася нешта яшчэ, ? пра
гэта ён не ме? права забывацца.
     Да  зоркалёта было недалёка.  Каб не  бачыць трэшчыны ?  корпусе,  якая
напам?нала аб  авары?,  Пасько крыху збочы? улева.  Адсюль карабель здава?ся
амаль цэлым, гатовым да скачка ? бязмежныя прасторы Сусвету. Пасько закрочы?
хутчэй, н?бы ? сапра?ды бая?ся спазн?цца на старт.
     Каменныя   нагрувашчванн?  сустракал?ся  ?сё   часцей,   пераходз?л?  ?
суцэльныя завалы.  Па выступах у скалах, штохв?л?нна сасл?згваючы нагам?, ён
ледзь узабра?ся на  вяршыню каменнай грады.  Аддыха?шыся,  асцярожна высуну?
галаву ?  не  ?трыма?ся,  падхап??ся.  Зус?м недалёка,  тулячыся да падножжа
высокага ?цёса,  н?бы хаваючыся,  ляжа? чалавек, апрануты ? скафандр. Пасько
бачы? тольк? яго ног?.
     Не выб?раючы дарог?,  Пасько скац??ся ?н?з ?  падбег да чалавека.  Гэта
бы? Марцал?с.  Як жывы, хаця шлем яго бы? адк?нуты. Пасько павярну? таварыша
на  сп?ну.  На  твары,  у  шырока расплюшчаных вачах Марцал?са застыл? боль,
рапто?ны спалох ?  яшчэ штосьц? такое,  чаго н?як нельга было зразумець.  На
целе н?як?х слядо?, як?я магл? б растлумачыць, чаму адк?нуты шлем.
     Зняможаны,  Пасько  прых?л??ся да  скалы.  Тысячы пытання? бл?скав?цам?
прац?нал? мозг. Атрымл?валася нешта неверагоднае: спачатку Марцал?с памёр, а
потым  узя?  ?  адк?ну? шлем  ?  тым  самым а?таматычна выключы? рацыю.  Але
гэтага, безумо?на, ён сам зраб?ць не мог. Тады - хто?
     Тольк? цяпер Пасько звярну? увагу на запасныя к?слародныя балоны,  як?я
ляжал? побач з  Марцал?сам.  Яны  был? з  адкручаным? венц?лям? -  без газу.
Падобна на тое, што некаму спатрэб??ся к?сларод, ? ён перагна? яго па шлангу
? друг?я балоны.
     Думка апал?ла Пасько, напалохала неверагоднасцю. Ён гна? яе прэч, а яна
лезла ?  галаву,  вырастаючы,  засланяючы сабой усё астатняе.  Пунтус пайшо?
раней на цэлыя сутк?.  Яго к?сларод ужо скончы?ся. Пунтус?! Пасько аж зубам?
заскрыгата? ад  злосц? на сябе.  Як ён мог хоць на ?мгненне дапусц?ць такое?
Х?ба  Пунтус,  з  як?м пройдзена стольк? касм?чных шляхо?,  яго  сябар,  як?
за?сёды падста?ля? плячо дапамог? таварышу,  мог рашыцца на гэта?  А кал? не
ён,  то хто?  ?х тут было тольк? двое -  Марцал?с ? Пунтус.  Адчуваючы,  што
хутка ? ён заблытаецца ? гэтай д'ябальшчыне,  якая навал?лася на яго, Пасько
прысе? каля цела Марцал?са, пастара?ся засяродз?ць думку на ?бачаным.
     Надзея,   з  якой  ён  адпра?ля?ся  на  пошук?  таварыша?,   зменшылася
напалав?ну.  Адз?н заг?ну?.  А друг?,  магчыма, яшчэ жывы. Можа, ён, Пунтус,
натрап??шы на труп Марцал?са, забра? яго по?ныя балоны ? цяпер недзе бл?зка,
побач ?  чакае дапамог??  Пасько зно? вылая? сябе:  як гэта не прыйшло яму ?
галаву раней? Ён нават закрыча?: "Пунтус? Пунтус!"
     У  шлемафоне ?  адказ  не  пачулася  н?  гуку.  Гэта  трох?  ахаладз?ла
?збуджанага Пасько.  Ён  пастая? хв?л?ну над целам таварыша,  потым,  каб не
згуб?ць гэтае  месца,  пастав?? на  скалу  пусты  к?слародны балон ?  пайшо?
далей.
     Дзень увабра?ся ?  с?лу.  Сонца свяц?ла ярка  ?,  напэ?на,  горача,  бо
там-сям  трэскал?ся  скалы,  бязгучна  апа?заючы  ?н?з  па  стромк?х  сх?лах
цясн?ны.  Пасько ?шо? асцярожна,  стрымл?ваючы ?весь час жаданне пераскочыць
цераз раскол?ны,  як?я адна за адной траплял?ся на яго шляху.  Яны здавал?ся
вузк?м?,  той край бл?зк?м.  А  к?неш камень,  каб праверыць,  ? тольк? тады
зразумееш сапра?дную адлегласць ?  глыб?ню  -  у  беспаветранай прасторы ?сё
выглядала падманл?вым.
     Хутка зно? паказа?ся корпус зоркалёта,  да  часу схаваны гарой.  Сам не
ведаючы чаму,  Пасько насцярожы?ся. Потым здагада?ся - Марцал?с ляжа? тварам
да зоркалёта.
     З  таго месца,  дзе стая? Пасько,  можна было апусц?цца ?н?з у  дал?ну,
якой заканчвалася катлав?на.  Можна было дабрацца таксама ? да зоркалёта, да
якога вё? вузеньк! карн?з, нав?слы над бяздоннем. Пасько ?жо вырашы? ?сц? па
карн?зу, як раптам за?важы?, быццам на зацененым баку ?спыхну? ? адразу згас
слабы агеньчык.  Пасько паморга? вачыма,  баючыся,  што гэта яму здалося,  ?
палез ун?з.
     Ён бы? упэ?нены, што Пунтус там, ? не вельм? сачы? за дарогай. ? тольк?
аз?рну?шыся,  спын??ся як укапаны.  Пад скалой,  на якой узвыша?ся зоркалёт,
ляжа? Пунтус.  Ён  быццам аступ??ся ?  пакац??ся,  затрыма?шыся на момант на
вострых каменнях. Але... ? ? яго бы? адк?нуты гермашлем, як у Марцал?са.
     Пасько ахап?? жах.  Усё,  што  ён  убачы? тут,  было падобна на  нейкую
страшэнную казку.  Апошн?я сумненн? зн?кл?:  побач з зоркалётам пав?нен быць
нехта  трэц?.   ?,   н?бы  пацвярджаючы  яго  думку,  прыёмн?к,  а?таматычна
настро??шыся,  выхап?? з ц?шын? ?рывак фразы -  невыразнае мармытанне. Голас
бы? бясстрасны, як нежывы.
     Пасько паслуха? яшчэ ?  з  палёгкай уздыхну?:  робат.  Усё  тлумачылася
вельм? проста.  А?таматы надо?га перажыл? эк?паж ? прывял? зоркалёт на гэтую
планету - яна трап?лася на ?х шляху выпадкова. Запраграм?раваныя на дзеянне,
робаты пак?нул? карабель ?  разбрыл?ся.  Адз?н з  ?х  уцале? да гэтага часу.
Тольк?,  в?даць,  нешта ? ?м сапсавалася,  бо,  спачатку заб??шы людзей,  ён
потым  спрабава? дапамагчы ?м  ?  зрыва?  з  ?х  гермашлемы,  пуска? у  твар
струмень к?слароду.
     У  галаве Пасько варухнулася думка -  ц?  не вярнуцца назад?  Агледзець
зоркалёт -  ?  на базу.  А  сапсаваны робат хай ужо дажывае свой век тут,  у
каменнай пустын?.  Гэта было б самым простым ? лёгк?м,  але Пасько ?сё жыццё
бая?ся ?менна так?х рашэння?.
     Тым  часам робат зно?  да?  аб  сабе  знаць.  Яго  голас прагуча? амаль
выразна.  В?даць, ён бы? ужо недзе побач. Пасько пазна? англ?йскую мову, яму
здалося,  ён нават разабра? два знаёмыя словы: "...знайду цябе..." Ён не бы?
да канца ?пэ?нены,  што гэта ?менна так. Але ж яму трэба было гаварыць зараз
з робатам, якому не крыкнеш: "Што за с?стэма аптым?затара? у тва?м мозгу?" ?
Пасько, пакапа?шыся ? сва?х небагатых мо?ных запасах, знайшо? тольк?:
     - Хэлло?, фрэнд!
     Мармытанне сц?хла, быццам робат прыслухо?ва?ся ц! гада?, хто б гэта мог
яго акл?кнуць. ? раптам, раздз?раючы вушы, у шлемафоне загрукатала:
     - Га-га-га! Пачвара!
     Азадачаны Пасько не адразу знайшо?ся ? тольк? пасля зам?нк? вымав??:
     - Робат, я чалавек! Ча-ла-век!
     - Хэлло?, стары! ? да?но?
     - Што да?но?.. - Пасько разгуб??ся зно?.
     - Гэта самае... Чалавек... Чалавек!.. Га-га-га!
     Пасько падума?,  што робат зус?м сапсаваны,  ?  асцярожна выгляну? з-за
каменя.  Робата ён убачы? адразу.  Убачы? яго ?  робат,  бо ?мгненна ?ск?ну?
руку.  Бл?снула  маланка,  ?  Пасько  адчу?,  як  па  скафандру забарабан?л?
каменныя асколк?.  Ад нечаканасц? ён пада?ся наперад ?, страц??шы ра?навагу,
распласта?ся на адкрытай тэрасе.
     Да робата было метра? пяцьдзесят.  не больш.  Ён стая? спакойны,  трох?
заклапочаны ?  вельм? ?важл?ва разгляда? п?сталет,  з  якога  ?мгненне назад
вылеце? смертаносны зарад.  Побач з  магутнай скалой ён  выгляда? н?кчэмным,
нават бездапаможным. Пасько ц?хенька, каб не за?важы? робат, выпроства? руку
з  плазменным нажом.  Рызыкаваць больш не хацелася.  Пасько вырашы? секануць
гэтага механ?чнага разбойн?ка па руках.
     Робат,  пакруц??шы п?сталет,  прывычным рухам  засуну? яго  ?  кабуру ?
павярну?ся да Пасько.  Пасько з?рну? ?  пахаладзе? ад жаху.  Праз пластык на
яго глядзел?...  жывыя вочы.  Пастая?шы з  хв?л?ну,  н?бы ?  роздуме,  робат
зраб?? крок, друг?...
     Пасько ляжа? ? дума?,  што яму раб?ць,  бо нац?снуць кнопку нажа ён ужо
чамусьц? не адважва?ся.  А робат,  прабегшы трох?,  раптам заскака? на адной
назе,  выкрыкваючы нешта  незразумелае.  Потым,  крутану?шыся,  сарва?  шлем
скафандра...
     Пасько закрыча?.  Гэта бы?...  чалавек. Бл?снул? ? замерл?, ашкляне?шы,
вар'яцк?я вочы.  Галава некальк? разо? сутаргава перасмыкнулася, адкрыты рот
хапа? яшчэ пустату,  а ног? падкас?л?ся,  ? тулава асунулася ?н?з. Пасько не
паспе? нават падхап?цца, як усё скончылася.
     Ён заг?ну?,  забра?шы з сабой тайну г?бел? Пунтуса ? Марцал?са. Заг?ну?
бессэнсо?на,  хаця ? перажы?,  дзякуючы субсветавой хуткасц? зоркалёта, сваю
эпоху.  Яго  смерць з'яв?лася завяршэннем яго  вар'яцтва.  Хутчэй за  ?сё  з
каманды таго карабля ён бы? апошн?м. Пасько дапуска?, што чалавек, страц??шы
надзею вярнуцца на Зямлю,  можа звар'яцець.  Але чаму вар'яцтва набыло так?я
чалавеканенав?сн?цк?я,  крыважэрныя формы?  Пасько  адчува?,  што  не  зможа
вярнуцца на базу, не высветл??шы гэтай акал?чнасц?.
     Накры?ка ?ваходнага люка зоркалёта была адк?нута -  яшчэ адно сведчанне
г?бел? эк?пажа.  Пасько па трапе падня?ся ? дэзакамеру.  Пераступ??шы парог,
ён  апыну?ся ?  цёмнай каб?не.  Пастая?,  н?бы  праходз?? там  дэз?нфекцыго,
вобмацкам знайшо? дзверцы ? перабра?ся ? кал?дор.  Аварыйная электрастанцыя,
напэ?на,   ужо  таксама  не  працавала.  У  кал?доры  цемра  здавалася  яшчэ
гусцейшай.  Пасько  пасвяц?? л?хтарыкам.  Вузк?,  до?г?  кал?дор  нах?ленага
зоркалёта крута падыма?ся ?гару.
     Трымаючыся за парэнчы,  Пасько зраб?? крок ? спын??ся. Яму здалося, што
?ся шматтонная аграмадз?на зоркалёта быццам зац?скала яго шэрым? метал?чным?
сценам?.
     Святло л?хтара выхопл?вала з  цемры дзверы кают,  як?я цягнул?ся ?здо?ж
кал?дора.  Пасько прайшо? да рубк? ? самым носе карабля,  адкрываючы адну за
другой каюты ? не адважваючыся заходз?ць у ?х.
     Дзверы рубк? был?  зачынены.  Гэта яго  здз?в?ла.  Падума?шы крыху,  ён
падня? плазменны нож.
     Чырванаватая н?тачка  быццам  абматала  ручку  дзвярэй,  варухнулася  ?
прапала.  А?таматычны запор бясшумна вывал??ся на падлогу, сл?згану? па назе
? пакац??ся ?н?з,  м?гаючы апал?най.  Пасько нац?сну? на створк? ? ?вайшо? у
рубку. ?люм?натары был? занавешаны няшчыльна. Вузк?я палоск? святла л?л?ся ?
памяшканне,  ствараючы ?ражанне,  што ?се прадметы навокал пярэстыя.  Пасько
адсуну? ф?ранк?. У рубцы пасвятлела, на яго патыхнула запусценнем.
     У  кутку ляжа? на крэсле скамечаны св?тэр.  На стале ?  пад сталом был?
раск?даны плёнк?,  карты,  з ?м? побач - кансервавыя бляшанк?, нейкая ежа...
Ходавая рубка, напэ?на, была апошн?м прыстан?шчам апошняга члена эк?пажа.
     Каротк?  с?гнал  напомн??,  што  ?  балонах  засталося  ро?на  палав?на
к?слароду.  Гэта  вярнула Пасько  да  рэча?снасц?.  Досыць суз?рання!  Трэба
дзейн?чаць,  ?  ён  падышо? да  пульта.  Тольк?  тут  яшчэ  цепл?лася жыццё,
самастойнае,   незалежнае  ад   былых  гаспадаро?.   М?гцел?  рознакаляровыя
?ндыкатары,  дрыжал? стрэлк? на  асветленых цыферблатах,  жывячыся з  нейкай
крын?цы энерг??.  ?  не  было ?м  н?якай справы да  таго,  што  ?жо н?хто не
паверне стартавы тумблер,  не  прагучыць па  ?сяму зоркалёту прызы?ны загад:
"Гато?насць нумар адз?н".
     Перад  пультам  два  крэслы  -   п?лота  ?  штурмана.   Пасько  се?  на
штурманскае.  У  ?м  яму здалося больш прывычна,  ён нават памаца? некаторыя
кнопк?,   н?бы  там  у   сябе  на   "Валда?".   Хутчэй  выпадкова,   чым  па
натрэн?раванасц?,  трап??  пальцам  на  патрэбную  кнопку.  Штурманск? экран
раптам засвяц??ся.  Некальк? секунд на  ?м  чарнела нерухомае неба Бальдара,
знаёмае  Пасько  па  няда?н?х наз?раннях,  потым  паплыло,  быццам  зоркалёт
зрушы?ся з месца.  Адно за друг?м на экране ?зн?кал? невядомыя сузор'?, праз
як?я цягнулася тонкая с?няватая л?н?я з м?н?яцюрным зоркалётам на канцы.  Па
яго руху Пасько здагада?ся,  што кадры з  трасай палёту плывуць у адваротным
парадку. Цяпер гэта не мела ?стотнага значэння. Шлях можна было прасачыць.
     Зоркалёт н?дзе не  раб?? пасадк?,  Тольк? зус?м нямнога не даляце?шы да
с?стэмы  С?рыуса,  ён  на  нейк?  час  спын??ся  ?  чамусьц? павярну? назад.
Напэ?на,  здарылася нешта непрадбачанае, кал? каманда прыняла такое рашэнне,
не  выкана?шы задання.  Пасько  ста?  шукаць  вахценны дзённ?к  -  можа,  ён
растлумачыць прычыну.
     Гуказап?сы  наз?рання? дзяжурных  ён  знайшо?  у  невял?кай  скрынцы  з
пал?цам?,  уманц?раванай у  сцяну  побач з  пультам.  Дзённ?к бы?  звычайны,
падобны на  тыя,  як?я  зда?на вял?  на  марск?х,  а  потым ?  на  касм?чных
караблях.  Дата.  Каардынаты.  Паказанн? прыбора?.  ? н?воднага слова,  якое
выказвала б эмоцы? або давала якую-небудзь ацэнку падзеям.
     Павольна круц??ся дыск,  на розныя галасы паведамляючы амаль адно ? тое
ж.   Пасько  слуха?,  паступова  трацячы  ?важл?васць  пад  уплывам  безл?чы
абстрактных для  яго  л?чба? ?  кода?.  ?  раптам адна фраза вярнула яго  да
рэча?снасц?.  У  шлемафоне,  падключаным да гуказдымальн?ка,  пачулася нешта
новае: "Памёр Майкл. Цяпер нас тольк? трое".
     У  голасе  адчувалася разгубленасць.  Пасько паскоры? рух  дыска.  Праз
трыццаць зап?са?  зно?:  "Здаравяк Бент,  непах?сны Бент  не  прачну?ся.  Не
разумею".  Пасько стала не  па сабе:  стольк? адчаю было ?  гэтых словах.  А
пазней той  самы  касмана?т зазначы?:  "Непако?ць Ральф.  Чаму  на  планетах
пав?нны быць пачвары ? вобразе чалавека?.. А дадому так далёка".
     В?даць, а?тар зап?су бы? моцны чалавек. Да канца плёнк? Пасько не пачу?
больш н?воднай скарг?.  ? гэтага моцнага чалавека, мабыць, таксама не стала.
Зап?с абарва?ся,  н?чога не паведам??шы пра пасадку.  Значыць,  выжы? тольк?
Ральф, той самы звар'яцелы Ральф?
     Пасько ?яв??  сябе  на  месцы Бента ?  таго,  другога,  што  заста?ся з
Ральфам сам-насам,  ?  скалану?ся.  Ня?жо ?х  таксама напатка? лёс Пунтуса ?
Марцал?са?  Ён  пакла? на  месца плёнку,  зачын?? скрынку ?,  к?ну?шы апошн?
поз?рк на  пульт,  выйша? з  рубк?.  Адчува?,  што больш ужо н?кол? не зможа
вярнуцца сюды.  Такое в?дов?шча яму  не  пад  с?лу.  Але  перш чым наза?сёды
разв?тацца з  караблём,  ён  пав?нен бы? пайсц? яшчэ на  адно выпрабаванне -
наведаць каюту Ральфа.  Ён не хаце? верыць, што космас можа давесц? чалавека
да такога стану, ? пераканаць сябе ? гэтым яму было надзвычай важна.
     Знайшо?шы замкнёную каюту, Пасько спын??ся, упэ?нены, што гэта ?менна ?
ёсць жыллё Ральфа.  Невял?чкае памяшканне было захламлена.  На падлозе кучай
ляжал? старыя скафандры, пустыя балоны з-пад к?слароду, св?тэры касмана?та?.
Быццам Ральф нацяга? ?х сюды з ус?х кают. Пасько прайшо? да стала - ён, гэты
стол,  бадай,  з  усяго ?  заслуго?ва? тут уваг?.  Гэта нават бы? не  стол -
мас??ны,  стальны,  ён больш нагадва? сейф.  Пасько пац?сну? плячыма,  як? ж
рэальны сэнс  у  так?м  схов?шчы на  касм?чным карабл?,  дзе  жыццё  кожнага
чалавека  адкрыта  перад  друг?м??  ?  ?сё-так?  паводз?ны  Ральфа  выя?лял?
адсутнасць цвярозага сэнсу.  Можа, пам?ж ?м? была сувязь? Пасько паспрабава?
адкрыць сейф.  Дзверцы не паддавал?ся. Ключо? таксама н?дзе не было. В?даць,
Ральф  трыма?  ?х  пры  сабе.  Пасько  паласну?  па  стальной  сценцы  сейфа
плазменным промнем.
     Сейф  адкры?ся.  У  левай  тумбе ляжал? плёнк? м?краф?льма?.  Касм?чныя
войны,  сустрэчы з  пачварам? на ?ншых планетах,  нашэсц? чужынца? на Зямлю.
Чытаючы гэтыя назвы,  Пасько скрыв??ся,  быццам узя? у рот нешта аг?днае.  А
некал? ж  людз?  ?сур'ёз став?л? так?я  ф?льмы.  Але  прычынай вар'яцтва яны
на?рад ц?  магл? стаць,  нават кал? б  Ральф глядзе? ?х  дзень пры  дн?.  Ды
на?рад ц? для ?х захо?вання ?стана?л?вал? на зоркалёце сейф.
     Ля  самага  верху  правай  тумбы  стала-сейфа  Пасько выпадкова намаца?
невял?кую кнопку. Нац?сну? ? адчу?, што аднекуль з глыб?н? тумбы высо?ваецца
невял?кая шуфляда.  Ён нак?рава? на яе прамень святла ?  ад здз??лення ледзь
не выпусц?? л?хтар.  У шуфлядзе ляжа? п?сталет.  Да?н?,  так? цяпер на Зямл?
сустрэнеш х?ба ? музе?:  бясшумны,  здольны страляць х?м?чным? кулям?. Гэтыя
кул?,  трап??шы ? ахвяру,  выкл?кал? ?мгненную смерць,  не пак?даючы, аднак,
слядо? забойства.  Ц?  не пасля такой кул? не прачну?ся Бент?  ?накш навошта
было хаваць гэты п?сталет ад вачэй эк?пажа?
     Пасько пакорпа?ся ? паперах,  нак?даных у шуфлядку, ? раптам яму ? рук?
трап?лася  невял?чкая  кн?жачка,  пасведчанне,  з  выц?снутым?  на  вокладцы
залац?стым? л?тарам?: "Служба бяспек?".
     Пра  тую пару,  кал? гэты зоркалёт стартава? у  прастору,  Пасько веда?
тольк?  па  кн?гах.  Многае  ?  паводз?нах людзей таго  часу  яму  здавалася
дз??ным,  невытлумачальным.  ?  вось ён  н?бы сутыкну?ся з  самой г?сторыяй,
неразумнай,  дз?кай. Яму стала балюча ? кры?дна за тых людзей, што рыхтавал?
? дарогу "Тэхас".  ?х мары был? светлым?,  шчырым?,  ? не ?х в?на, што вын?к
атрыма?ся так? жахл?вы.  Был? тады,  в?даць,  яшчэ с?лы, як?я хацел? спын?ць
новае ? жыцц?.  Яны не давярал? эк?пажу, яны хацел? ад гэтай экспедыцы? мець
нейк?я свае асобыя выгоды.  Таму ?  паслал? з  зоркалётам свайго ста?лен?ка,
даручы?шы, в?даць, яму сачыць за ?с?м? дзеянням? эк?пажа.
     За час блукання? у Сусвеце, бо "Тэхас" чамусьц?, павярну?шы ад С?рыуса,
абм?ну?  Зямлю  ?  апыну?ся ледзь  не  ?  проц?леглым баку  прасторы,  нешта
парушылася ?  пс?х?цы надзеленага асобым? па?намоцтвам? Ральфа.  Ён пастав??
сябе над ус?м?, ? вось вын?к...
     Пасько  адчу?  сябе  разгубленым,   зняс?леным.  Напэ?на,  ?  Пунтус  з
Марцал?сам таксама не  чакал?  н?чога  дрэннага,  не  ведаючы пра  атручаную
пс?х?ку Ральфа.
     Пасько выйша? з  зоркалёта.  Яму хацелася як  мага хутчэй бегчы адсюль.
Але ён яшчэ знайшо? у сабе с?лы,  каб наладз?ць а?таматычны запор у выхадным
люку.  ? тольк? адчу?шы,  як уздрыгну? пад рукой замок, уздыхну? з палёгкай.
Ён  яшчэ пахава? сва?х мёртвых таварыша?.  Павага?шыся,  завал?? каменням? ?
цела Ральфа.
     Кап?тан,  як ? перад адпра?кай Пасько,  сядзе? за сталом,  стомлены,  з
яшчэ больш суровым выразам твару. Ён до?га ма?ча?, быццам раздумва? - пытаць
ц? не? Пасько сам сказа?:
     - Абвал...
     - А зоркалёт?
     Адвё?шы вочы ?бок, Пасько адказа?:
     - Заг?нул? ?се.  -  Пасля  па?зы  дада?:  -  Пасадку  зраб?л? а?таматы.
Дзюзавая частка разб?та.
     Кап?тан паглядзе? на  яго,  чакаючы,  ц?  не  дадасць ён  што яшчэ.  Не
дачака?шыся, ц?ха пара??:
     - ?дз? адпачн?. За?тра старт...
     Пасько падня?ся ? ?жо з-за плячэй пачу?:
     - Ты прабач мне. Я разумею, гэта нялёгка...
     Пасько  выйша?,  перакананы,  што  кап?тан зраб??  усё-так?  прав?льна,
пасла?шы да  зоркалёта яго  аднаго.  ?  яшчэ,  успомн??шы яго апошнюю фразу,
падума?: "А кап?тан, напэ?на, з самага пачатку пра многае здагадва?ся".

Популярность: 7, Last-modified: Sun, 26 Oct 2003 09:52:54 GMT